HSBC-ի հեռանալուց հետո Հայաստանը զրկվում է վերջին անդրազգային ինստիտուցիոնալ ներդրողից. վերլուծաբաններ

Արմինֆո.Հայաստանի ֆինանսական շուկայում նոր միջազգային բրենդի ներգրավման հավանականությունը բավականին ցածր է։ Նման կարծիք է հայտնել տնտեսագետ Հայկազ Ֆանյանը ֆեյսբուքյան իր էջում՝ մեկնաբանելով Հայաստանից  HSBC բանկի դուրս գալը։
 

«Ի՞նչու HSBC-ն դուրս եկավ մեր շուկայից և արդյո՞ք հնարավոր է ներգրավել նոր միջազգային բրենդ

Անխոս է, որ HSBC-ի (այդ թվում՝ իրավանախորդ Միդլենդ Արմենիայի) մուտքը Հայաստան առավելապես պայմանավորված էր Վաչե Մանուկյանի գործոնով, քան տնտեսական նպատակահարմարությամբ։ Ակնհայտ է, որ 25 տարի անց Հայաստանում ունենալով ընդամենը $500 մլն պորտֆել (ներառյալ՝ HSBC London-ի կողմից տրվածը), HSBC-ի նման խոշոր խմբի համար նպատակահարմար չի գործունեություն ծավալել Հայաստանում, նույնիսկ եթե ROE-ն բավականին բարձր է (19%), էլ չեմ ասում ռազմավարական նպատակահարմարությունը։ Հետևաբար, HSBC-ի դուրս գալը Հայաստանից ինչքան էլ ցավալի լինի մեր տնտեսության համար, անսպասասելի չէր, առնվազն վերջին 10-12 տարում այդ խոսակցությունները պարբերաբար ակտիվ շրջանառվում էին, նույնիսկ ռեալ քայլեր էին կատարվում պոտենցիալ գնորդների կողմից due dilligence-ների իրականացման տեսքով։

Պե՞տք է ունենալ Հայաստանում խոշոր միջազգային ֆինանսական բրենդ - իհարկե, պետք է, սա որոշակի գրավչություն/վստահություն է ապահովում այլ ոլորտների ներդրողների մոտ Հայաստան մուտք գործելու համար։ Հնարավո՞ր է նոր բրենդ բերել - ցավոք, հավանականությունը բավականին ցածր է, գոնե ես այդպես եմ գնահատում։ Տարածաշրջանում ամենամեծ ներկայացվածությունն ունի ավստրիական Reiffeisen-ը, բայց նույնիսկ Reiffeisen Kosovo-ի ակտիվներն են գերազանցում $1.3 մլրդը, որից վարկային պորտֆելը՝ $0.9 մլրդ է։ Համեմատության համար, Հայստանում ընդամենը 4 բանկ են գերազանցում այդ ցուցանիշը՝ Ameriabank, Ardshinbank, ACBA և Amio:

Ինչպե՞ս կարող են խոշոր ֆինանսական խմբերը մտնել Հայաստան՝ կամ տեղում բանկ ձեռք բերելով, կամ նորը հիմնելով (ինչը քիչ հավանական է)։ Այս իրավիճակում կամ պետք է նստել-սպասել թե երբ մեր բանկային համակարգը կզարգանա ու գրավիչ կդառնա խոշոր ֆինանսական խմբերի համար, կամ պետք է բանկային համակարգում կոնսոլիդացիա գնա, միգուցե, նույնիսկ միավորվելով տարածաշրջանի այլ երկրների բանկերի հետ, որովհետև միայն Հայաստանի շուկան բավականին փոքր է։

Համոզմունք ունեմ, որ առաջիկա տարիներին այդ կոնսոլիդացիոն գործընթացները տեղի են ունենալու․․․ ես ինքս կուզեի, որ նաև թվային բանկերի կարգավորումը հնարավորինս մեղմվեր և մեր շուկայում ձևավորվեին կամ մուտք գործեին նաև թվային բանկեր․․․

Հ․Գ․ Ի դեպ, սրա մասին տարիներ առաջ խոսել է նաև Ռուբեն Վարդանյանը՝ նշելով, որ մեր շուկայի համար 17 (արդեն 18) առևտրային բանկ ունենալը շատ է․․», - գրել է տնտեսագետը:

Մինչդեռ, ինչպես նշել է AmRating ազգային վարկանիշային գործակալության ղեկավար Էմանուիլ Մկրտչյանը, Հայաստանից դուրս գալու ռազմավարական որոշումը HSBC միջազգային բանկային հոլդինգը կայացրել է դեռ մի քանի տարի առաջ: Եվ դա վերաբերում էր ոչ միայն Հայաստանին, այլև համաշխարհային բիզնեսի համար "անհետաքրքիր" այլ երկրներին։ Խոսքը, այդ թվում, Ռուսաստանի մասին էր, որտեղ բանկը զարգացնում էր իր կորպորատիվ բիզնեսը, որը վաճառքի է հանվել, եւ որն արդեն կորցրել է մոտ 300 մլն դոլար։ Որպես հետեւանք, վերջին տարիներին HSBC-ի հայաստանյան դստեր հաշվեկշռի արտարժույթի աճի տեմպն աստիճանաբար նվազում էր, եւ վերլուծաբանները երկրում նրա ներկայության աստիճանական "կրճատման" մասին հետեւեւթյուն էին անում: Ինչպես կարծում են գործակալությունում, շուկայից դուրս գալու համար բանկային հոլդինգին անհրաժեշտ էր, նախ, գնել Վաչե Մանուկյանից նրա 30 տոկոս բաժնեմասը, եւ երկրորդ, գտնել "արդար" գնորդ, որպիսին, ինչպես հայտնի է, հանդես է եկել ակտիվների գծով այսօրվա դրությամբ Հայաստանի խոշորագույն բանկը՝ Արդշինբանկը:

Ինչպես կարծում է Մկրտչյանը, շուկայից HSBC-ի դուրս գալը, որը 90-ականների վերջին հայ բանկիրների շրջանում բանքինգի միջազգային ստանդարտներ էր սերմանում եւ գրագիտություն էր սովորեցնում, կարելի է համարել ամենավատ քեյսը, որը տեղի է ունեցել վերջին տարիներին Հայաստանի տնտեսությունում: Չէ որ HSBC-ից առաջ Հայաստանից աստիճանաբար հեռանում էին այլ ինստիտուցիոնալ բանկային ներդրողներ, որոնց թվում էր գերմանական ProCredit Bank-ը, որը բավական հաջող շարունակում է գործել Վրաստանում, Մոլդովայում, Ուկրաինայում և Արևելյան Եվրոպայի երկրներում, ինչպես նաև Acba Bank-ի կապիտալից դուրս եկած Credit-Agricole Bank-ը։ Զգալիորեն կրճատել կամ ընդհանրապես զրոյացրել են իրենց ներկայությունը բանկային կապիտալում այնպիսի միջազգային ֆինանսական դոնորներ, ինչպիսիք են EBRD-ն, որը մնացել է միայն Ամերիաբանկի կապիտալում, ինչպես նաև IFC-ն, KfW-ն և մյուս ավելի փոքրերը, ինչպես Incofin-ը:

"Բանկային կապիտալներից դոնոր կազմակերպությունների դուրս գալը միանշանակ բացասաբար գնահատելու հարկ չկա, քանի որ հենց նրանց օգնության, ֆինանսական եւ խորհրդատվական աջակցության շնորհիվ է տեղի ունեցել երկրի բանկային համակարգի կայացումը: Սակայն,  ռազմավարական ինստիտուցիոնալ ֆինանսական և բանկային հոլդինգների ելքը ոչ այլ ինչ է, քան ազգային տնտեսության վիճակի լակմուսի թուղթ: Չէ որ, որպես կանոն, նման խոշոր բանկերը չեն աշխատում սպառողական եւ լոմբարդային վարկերի շուկաներում, նրանք շահագրգռված են տնտեսության իրական հատվածում լուրջ ռազմավարական միջին եւ երկարաժամկետ ներդրումներով, իսկ Հայաստանն այսօր աայդ առումով պարծենալու բան չունի", - նշել է AmRating - ի ղեկավարը։ Եվ, այնուամենայնիվ, առայժմ երկրում շարունակում են աշխատել ռուսական ՎՏԲ-ն և իրանական Մելլաթ-ը, որոնց ներկայությունն այսօր, հիմնականում, կրում է քաղաքականապես մոտիվացված բնույթ:

Հայաստանում միջազգային ֆինանսական կառույցների միակ ներկայացուցիչները մնում են կենսաթոշակային հիմնադրամների (Amundi եւ C-Quadrat) կառավարող ընկերությունները, որոնք դեռեւս բավական ցածր մակարդակի ներդրումային ներգրավվածություն ունեն ազգային տնտեսության զարգացման գործում:

Մկրտչյանի կարծիքով՝ բանկային համակարգի հնարավոր կոնսոլիդացման մասին խոսակցություններն այսօր արդեն արդիական չեն՝ խիստ մրցակցության բացակայության պատճառով։ Դրամական ներարկումները, որոնք թեև նվազել են, բայց դեռ չեն սպառել իրենց և ներկա կլինեն որպես կարևոր գործոն ընդհուպ մինչև միջազգային տուրբուլենտության ավարտը, ընդլայնել են ֆինանսական կարկանդակի ծավալները, որը բավական մեծ է դարձել երկրում առկա բոլոր բանկերի համար  Ավելին, բանկերի թիվը վերջին մեկ տարվա ընթացքում նույնիսկ համալրվել է այդ պատճառով։

Հիշեցնենք, որ փետրվարի 6-ին Արդշինբանկը հայտարարել էր HSBC Europe B. V-ի ՝ HSBC Holdings plc-ի դուստր ընկերության հետ Հայաստանում իր դուստր բանկային ընկերությունը ձեռք բերելու պարտավորեցնող համաձայնության ձեռք բերման մասին:

ԱրմԻնֆո-ի վարկանիշի համաձայն, HSBC Bank Armenia-ի ակտիվները 2023 թվականի վերջին կազմել են 719.7 մլն դոլար (12-րդ): Ընդհանուր վարկային ներդրումների և այլ փոխառությունների չափը կազմել է 456.3 մլն դոլար: Բանկի ընդհանուր կապիտալը կազմել է 149.8 մլն դոլար: Ընդհանուր պարտավորությունները կազմում են 569.9 մլն դոլար, որից 504.9 մլն դոլարը հաճախորդների հանդեպ պարտավորություններն են: 2023 թվականը HSBC Bank Armenia-ն ավարտել է 27.3 մլն դոլար զուտ շահույթով ՝ տարեկան 38% աճով ։

Հիշեցնենք, որ մինչև 2022 թվականը HSBC Bank Armenia-ի բաժնետերերն էին HSBC Europe B. V.-ն ՝ 70% բաժնեմասով, և Wings Establishment ընկերությունը՝ 30% բաժնեմասով, որը պատկանում էր անգլիացի հայազգի գործարար Վաչե Մանուկյանին: Վերջինս իր բաժնեմասը վաճառել էր 2022 թվականի առաջին եռամսյակում։ Հիշեցնենք, որ HSBC-ն (Midland Բանկ) Հայաստանում իր մասնաճյուղը (Armenian branch) բացել էր 1996 թվականին: