ԵԱԶԲ մակրոամփոփագիր. Հայաստանում տարեսկզբի գնանկումը ԿԲ-ին թույլ է տալիս շարունակել դրամավարկային քաղաքականության մեղմացման ցիկլը

Արմինֆո. Հայաստանի տնտեսությունը երկրորդ տարին անընդմեջ պահպանում է աճի բարձր տեմպերը ։ 2023 թվականի արդյունքներով տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն աճել է 9,4% - ով։ 2023 թվականի վերջին և 2024 թվականի սկզբին Հայաստանում ձևավորվել է գնանկում, ինչը թույլ է տալիս Կենտրոնական բանկին շարունակել դրամավարկային քաղաքականության մեղմացման ցիկլը։ Այդ մասին ասվում է Եվրասիական զարգացման բանկի (ԵԱԶԲ) վերլուծաբանների մակրոտնտեսական ամփոփագրի հերթական թողարկման մեջ՝ բանկի  մասնակից 6 պետությունների վերաբերյալ:

Հայաստանի տնտեսության բոլոր ոլորտները, բացի գյուղատնտեսությունից (-0,3%), դրական ներդրում են ունեցել գործարար ակտիվության մեջ, իսկ հիմնական դերը կատարել են ծառայությունները (+10,3%) և առևտուրը (+25,7%): Արդյունաբերության աճը մինչև տարեվերջ վերադարձել է դրական գոտի (+4,1%) ՝ ոսկերչական իրերի վերամշակման և արտահանման բազմակի աճի ֆոնին: Միևնույն ժամանակ, ծառայությունների և վերամշակող արդյունաբերության ոլորտների մեծ մասի դինամիկան երկրորդ կիսամյակում թուլացել է ՝ 2022 թվականին և 2023 թվականի սկզբին պահանջարկի բարձր մակարդակի աստիճանական ճշգրտման արդյունքում ։

Բանկի կանխատեսման համաձայն ՝ հաստատուն աճը կպահպանվի նաև ընթացիկ տարում. ՀՆԱ-ի աճը կկազմի տարեկան 5,7%: 2023 թվականին ուժեղ գործարար ակտիվությունը, հիմնականում, պահպանվել է ծառայությունների և առևտրի ոլորտներում ՝ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, օդային տրանսպորտի և հանրային սննդի ոլորտներում արտադրանքի ընդլայնման շնորհիվ: Նոյեմբերին և դեկտեմբերին արդյունաբերության մեջ վերականգնվել է դրական դինամիկան ՝ մի քանի ամիս անընդմեջ անկումից հետո ։ Ոսկերչական իրերի արտադրության մի քանի անգամ աճը փոխհատուցել է արդյունաբերության այլ հիմնական ոլորտների անկումն ու դանդաղումը:

Շինարարության աճը (+14,8% տարեկան) պահպանել է կայունությունը հիփոթեքային վարկավորման բարձր մակարդակի ֆոնին։ Բարձր է մնացել նաև զբոսաշրջային ակտիվությունը. 2023 թվականի հունվար - դեկտեմբերին երկիր այցելած զբոսաշրջիկների թիվն աճել է 39,1% - ով (2022 թվականին+90%) ։ Ներքին պահանջարկը տարվա ընթացքում ամրապնդվել է բնակչության վարկավորման ընդհանուր մակարդակի բարձրացման (տարեկան+20,3%) և երկրում սպառողական գների նվազման շնորհիվ:

Ֆիզիկական անձանց միջսահմանային փոխանցումների ներհոսքը 2023 թվականի հունվար - դեկտեմբերին կազմել է 5,7 մլրդ դոլար (+9,7% տարեկան) ՝ մնալով պատմականորեն բարձր մակարդակներում, ինչպես 2022 թվականին (2022 թվականի արդյունքներով ներհոսքը կազմել է 5,1 միլիարդ դոլար՝ 2018-2021թթ. ի տարեկան միջին  1,9 միլիարդ դոլարի դիմաց): Միևնույն ժամանակ, 2023 թվականի արդյունքներով փոխանցումների արտահոսքի ծավալներն աճել են 55% - ով և կազմել 4,0 մլրդ դոլար (հիմնական ուղղությունները Մոնակոն և ԱՄԷ-ն էին), ինչը հանգեցրեց զուտ անդրսահմանային փոխանցումների տարեկան 36%-ով նվազման:

Արտահանման արժեքային ծավալների աճը կրկին սկսել է առաջ անցնել ներմուծումից՝ սկսած 2023 թվականի նոյեմբերից: 2023 թվականի հունվար - դեկտեմբերին արտահանման մատակարարումներն աճել են 55,3% - ով (միայն նոյեմբերին և դեկտեմբերին ՝ 54% - ով և համապատասխանաբար 2,4 անգամ ՝ ոսկերչական արտադրանքի մշակման ուժեղացման հետ միասին)։ Ապրանքների արտահանման դինամիկայում գլխավոր դեր են խաղում թանկարժեք քարերն ու մետաղները, որոնք ապահովել են տարվա ընթացքում արտահանման աճի գրեթե կեսը ։ Ավելացել են նաև մեքենաների,  սարքավորումների և տրանսպորտային միջոցների մատակարարումները արտերկիր: Հունվար - դեկտեմբերին ներմուծման աճը կազմել է տարեկան 40,2% և ապահովվել է, հիմնականում, թանկարժեք քարերի և մետաղների (մշակման և հետագա արտահանման նպատակով), սարքավորումների և տրանսպորտային միջոցների ներմուծմամբ: Ներմուծումն աճել է ամբողջ տարվա ընթացքում, ինչը կապված է սպառման և ներդրումների աճի, ինչպես նաև հիմնական առևտրային գործընկերների արժույթների համեմատ հայկական դրամի գնողունակության բարձրացման հետ ։ Արտաքին առևտրի դեֆիցիտը կազմել է 3,8 մլրդ դոլար  2023 թվականին (2022 թվականին 3,3 միլիարդից հետո):

2023 թվականի վերջին և 2024 թվականի սկզբին Հայաստանում գնանկում է ձևավորվել։ Գները նվազել են 0,9 տ. կ. հունվարին՝ մեկ ամիս առաջ 0,6 տ. կ. անկումից հետո, ինչը, հիմնականում, պայմանավորված է սննդամթերքի գների դինամիկայով (հունվարին մինուս 5,8% տարեկան և դեկտեմբերին մինուս 4,8% տարեկան): 2023 թվականի վերջին և 2024 թվականի սկզբին գնանկում ձևավորած հիմնական գործոններն էին ներմուծվող ապրանքների գների նվազումը և կոշտ դրամավարկային պայմանների ազդեցությունը 2023 թվականի առաջին կիսամյակում:  Մենք ակնկալում ենք գնաճի արագացում մինչև 2024 թվականի I եռամսյակի վերջ: ԵԱԶԲ վերլուծաբանների գնահատականներով, բազային սցենարում գնաճը կձևավորվի ՀՀ Կենտրոնական բանկի թիրախային միջակայքի ստորին սահմանի մոտ (4+1,5%) ընթացիկ տարվա առաջին կիսամյակի ավարտին:

Հայաստանի Կենտրոնական բանկը հունվարի 30 - ի նիստում վեցերորդ անգամ անընդմեջ նվազեցրել է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը՝ 0,5 տ.կ. - ով մինչև 8,75%: Որոշումն ընդունվել է նախորդ տարվա վերջին գնանկումային ֆոնի ձևավորման պայմաններում, այդ թվում ՝ արտաքին գնային ճնշման էական թուլացման պատճառով ։ Մեղմացման ցիկլի մեկնարկից ի վեր ՝ 2023 թվականի երկրորդ կիսամյակում, վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքն, ընդհանուր առմամբ, նվազել է 2 տ.կ. - ով: Վերլուծաբաններն ակնկալում են վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի հետագա նվազում ընթացիկ տարվա առաջին կիսամյակի ընթացքում՝ մինչև  տարեկան 8%։

2023 թվականի արդյունքներով պետական բյուջեն կատարվել է ՀՆԱ-ի 2,1 տոկոսի չափով պակասուրդով (2022 թվականի ՀՆԱ-ի 2,1 տոկոսը) ։ Դեֆիցիտի մակարդակի կայունությունը պայմանավորված է 2023 թվականին բյուջեի եկամուտների և ծախսերի աճի մոտավորապես նույն տեմպերով, համապատասխանաբար, 14,3% և 13,8% ։ Ծախսերն աճել են կապիտալ ծախսերի և սոցիալական վճարների ավելացման պատճառով, եկամուտները ՝ ուժեղ բիզնես գործունեության պայմաններում ԱԱՀ - ի և եկամտահարկի մուտքերի ավելացման պատճառով ։ Բյուջետային քաղաքականությունը թույլ օժանդակ ազդեցություն է ունեցել պահանջարկի վրա 2023 թվականին: Ընթացիկ տարում դրա ազդեցությունը գնահատվում է որպես խթանող ՝ հաշվի առնելով կառավարության կողմից 2024 թվականի համար նախատեսված դեֆիցիտի մակարդակը ՝ ՀՆԱ-ի 4,6% - ի չափով։

Բանկում հիշեցրել են, որ մակրոտնտեսական ամփոփագիրը ԵԱԶԲ - ի կանոնավոր հրապարակում է, որում տրված է մասնակից երկրներում մակրոտնտեսական իրավիճակի եւ կարճաժամկետ հեռանկարում դրա զարգացման գնահատականների վերաբերյալ օպերատիվ կտրվածքը: Ամփոփագիրը ներառում է նաև մանրամասն վիճակագրական տեղեկատվություն հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների վերաբերյալ: