Տնտեսագետ. ԵԱՏՄ-ից հրաժարվել միշտ կարելի է, բայց փոխարենը հարկավոր է գտնել այլընտրանք

Արմինֆո. Այսօր ՝ ապրիլի 5-ին, Բրյուսելում տեղի կունենա ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի և Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենի եռակողմ հանդիպումը, որտեղ կքննարկվեն տնտեսական հարցեր:

Ամենայն հավանականությամբ, խոսքը հայկական պետության տնտեսական կայունության բարձրացման և Արևմուտքի և Եվրասիական տնտեսական միության միջև հավասարակշռության ձևավորման համար Հայաստանին տրամադրվող ֆինանսական օգնության նոր փաթեթի մասին է: Այս սպասումների ֆոնին հայ հասարակությունում ավելի ու ավելի հաճախ են հնչում ձայներ ՝ ուղղված ՀԱՊԿ-ին և այլ, այդ թվում ՝ Ռուսաստանի Դաշնության մասնակցությամբ տնտեսական միավորումներին Հայաստանի մասնակցության դեմ։

ԱրմԻնֆո-ին մեկնաբանելով իրադարձությունների նման զարգացումը' հայտնի տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը նշել է, որ Երևանը կկարողանա ապահովել իր երկարաժամկետ զարգացումը միայն այն դեպքում, եթե կարողանա ակտիվորեն զարգացնել փոխլրացնող և փոխշահավետ կապեր աշխարհի տարբեր կենտրոնների, այդ թվում' ԱՄՆ-ի, Եվրոպական միության երկրների, Չինաստանի, Իրանի, Ռուսաստանի հետ: Հայաստանը կարող է դառնալ և դառնում է կամուրջ տարբեր կենտրոնների միջև, ինչի արդյունքում վերջին տարիներին երկրում գրանցվել է բարձր տնտեսական աճ, աճել են հայրենական արտադրանքի և ծառայությունների արտահանման ծավալները, ներգրավվել են մեծ դրամական հոսքեր: 2023 թվականին երկրի արտաքին առևտրաշրջանառությունը կազմել է 20,7 միլիարդ դոլար, որի 36,8% - ը բաժին է ընկնում Եվրասիական տնտեսական միության երկրներին, 12,9% - ը ՝ Եվրամիության երկրներին, 3,2% - ը ՝ ԱՄՆ-ին ։ Այլ կերպ ասած՝ Հայաստանի ապրանքաշրջանառությունը ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի հետ միասին գրեթե երկու անգամ զիջում է ԵԱՏՄ երկրների հետ ապրանքաշրջանառությանը։ Դա, ինչպես ընդգծել է տնտեսագետը, խոսում է Եվրասիական միության երկրներից հանրապետության կախվածության բարձր աստիճանի մասին։ "Ինքնին, այս կամ այն պետության անդամակցությունն ու մասնակցությունն այս կամ այն միավորմանը ինքնանպատակ չէ, այն միջոց է տնտեսության մեջ առաջընթաց ապահովելու համար։ 2014 թվականին ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցությունից հետո առաջին փուլում հանրապետությունը շոշափելի օգուտներ չունեցավ, բայց այսօր այդ գործիքի կիրառման շնորհիվ մենք սկսել ենք ստանալ բավական զգալի շահաբաժիններ, ինչը պետք է հասկանալ և գնահատել: Այդ միավորումից հրաժարվել միշտ կարելի է, բայց դրա դիմաց պետք է այլընտրանք գտնել", - նշել է Պարսյանը, հավելելով, որ, օրինակ, և ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը, և ԵՄ-ն բարձրացնում են Հայաստանի տնտեսության կայունության մակարդակի բարձրացման և դիվերսիֆիկացման անհրաժեշտության հարցը, բայց այդ նպատակներին հասնելու համար անհրաժեշտ է ունենալ ծրագրեր, իրականացնել միջոցառումներ ։ "Սին հայտարարություններով տնտեսությունը չեն դիվերսիֆիկացնում", - ասել է տնտեսագետը ,  որպես օրինակ նշելով այն փաստը, որ 2023 թվականին Հայաստանի արտահանումը դեպի ԵԱՏՄ աճել է 40,8% - ով, իսկ դեպի ԵՄ երկրներ և ԱՄՆ, ընդհակառակը, նվազել է, համապատասխանաբար, 28,2% - ով և 38% - ով։ Դրանով իսկ, ինչպես նշել է Պարսյանը, մի կողմից արտահանման ուղղությունների դիվերսիֆիկացման կոչեր են հնչում, իսկ մյուս կողմից՝ դեպի ԵՄ երկրներ եւ ԱՄՆ արտահանման ծավալները նվազում են: "Մենք պետք է զարգացնենք փոխշահավետ և փոխլրացնող կապեր, ոչ ոք դեմ չէ նման հնարավորությանը, բայց պետք է նկատի ունենալ նաև մի շարք հանգամանքներ, այդ թվում ՝ պետության էներգետիկ անվտանգությունը, հատկապես էներգակիրների գների մասով, պարենային անվտանգությունը, երբ խոսքը վերաբերում է հացահատիկին, եգիպտացորենին կամ առաջին անհրաժեշտության այլ ապրանքներին ։ Հայաստանի ներքին շուկա հացահատիկի մատակարարումների 99% - ը բաժին է ընկնում Ռուսաստանին ։ Եվ եթե ՌԴ-ն դադարեցնի հացահատիկի մատակարարումը, մեր արտադրությունը կբավականացնի ընդամենը երեք ամիս ։ Նման իրավիճակ է մեզ մոտ և շաքարի, և հնդկաձավարի, և այլ ապրանքների առնչությամբ, այսինքն, Ռուսաստանը հանդես է գալիս որպես Հայաստանի էներգետիկ և պարենային անվտանգության յուրատեսակ երաշխավոր, և դրան այլընտրանք ներկայումս, պարզապես, չկա", - ընդգծել է տնտեսագետը։

Նա նաև մատնանշել է այն վտանգները, որոնք կարող են Հայաստանին խոստանալ գազի գնի հնարավոր թանկացում, ինչը շղթայական ռեակցիայով կհանգեցնի էլեկտրաէներգիայի, ծառայությունների և ապրանքների, այդ թվում ՝ առաջին անհրաժեշտության, գների աճի: Նույն Եվրոպան, ինչպես հիշեցրել է Պարսյանը, գազի դիմաց երկու անգամ ավելի շատ է վճարում, քան Հայաստանը։ "Բայց մենք պատրա՞ստ ենք 2-3 անգամ ավելի շատ վճարել։ Այս դեպքում մենք խոսում ենք տարրական տնտեսական հաշվարկների մասին, որոնք պետք է արվեն ՝ հասկանալու համար, թե արդյոք ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ն պատրաստ են վճարել իրադարձությունների նման հնարավոր զարգացման համար", - նշել է Պարսյանը, հավելելով, որ Վրաստանի և Մոլդովայի փորձը ցույց է տվել, որ նրանք պատրաստ չեն դրան ։ Օրինակ, Մոլդովան  1000 խմ գազի դիմաց վճարում է 400-500 դոլար՝ 165 դոլարի դիմաց, որը վճարում է Հայաստանը։

Տնտեսագետը կոչ է արել Հայաստանի անդամակցությունը ԵԱՏՄ-ին դիտարկել տնտեսական շահի համատեքստում, այլ ոչ թե՝ քաղաքական հայտարարությունների: Հայաստանը պետք է օգտագործի բոլոր հարթակները, քանի որ միայն այդ դեպքում երկարաժամկետ տնտեսական զարգացման հնարավորություն կստեղծվի ։ "Եթե մեր հարեւաններն ունեն առավելություններ ՝ կապված Ադրբեջանի նավթի եւ գազի, իսկ Վրաստանի ՝ աշխարհագրական դիրքի հետ, ապա Հայաստանի առավելությունը տարբեր կենտրոնների հետ լավ կապերի առկայությունն է, որը պետք է ակտիվորեն զարգացնել ։ Եթե այսօր մենք Արևմուտքի ճնշման տակ խզենք կապերը ռազմավարական գործընկերոջ հետ, ապա որտեղ են երաշխիքները, որ վաղը չեն հետևի Իրանի կամ, օրինակ, Չինաստանի հետ կապերը խզելու պահանջին ։ Անթույլատրելի է, երբ դրսից փորձում են ազդել քո տնտեսական շահերի վրա", - եզրափակել է տնտեսագետը ։