Ծառայությունների թանկացում, անցում ստվեր ու բիզնեսի փակում. շրջանառության հարկի դրույքաչափի վերանայումից "ակնկալիքների" ոչ ամբողջական ցանկը՝ Հայաստանի ՓՄՁ ասոցիացիայի ղեկավարից

Արմինֆո. Հայաստանի ՀՆԱ-ում փոքր-միջին ձեռնարկատիրության մասնաբաժինը, ըստ վերջին տվյալների, կազմում է մոտ 25% ։ Մինչդեռ, զարգացած երկրներում ցուցանիշը սովորաբար գտնվում է 50-60 տոկոսի սահմաններում։ Եվ ՓՄՁ աջակցության լրացուցիչ գործիքներ մշակելու փոխարեն ՀՀ իշխանությունները գնում են պայմանների խստացման՝ շրջանառության հարկի դրույքաչափի կրկնակի բարձրացման տեսքով ՝ հետագայում համակարգից ընդհանրապես հրաժարվելով։ Սա խոսում է ոլորտի նկատմամբ իշխանությունների վերաբերմունքի մասին։ Այդ մասին ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարել է <ՓՄՁ Համագործակցության> ասոցիացիայի նախագահ Հակոբ Ավագյանը:

Փորձագետը հիշեցնում է, որ մանր, փոքր և միջին ձեռնարկատիրությանը (ՄՓՄՁ) բաժին է ընկնում ձեռնարկությունների 90% - ը, զբաղվածության 60-70% - ը և ՀՆԱ-ի 50%-ը՝ ամբողջ աշխարհում: Լինելով հասարակության հիմքը ամբողջ աշխարհում ՝ նրանք նպաստում են տեղական և ազգային տնտեսություններին: ՄՓՄՁ ունեն տնտեսությունը վերափոխելու ներուժ, աշխատատեղեր ստեղծելու և արդար տնտեսական աճ ապահովելու համար, եթե նրանց համապատասխան աջակցություն ցուցաբերվի:

2018 թվականին փոքր-միջին ձեռնարկությունների մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում գնահատվում էր 24 տոկոս, իսկ 2021 թվականին, երբ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը հաստատում էր իր գործունեության ծրագիրը առաջիկա 5-ամյակի համար, այն ամրագրեց մինչև 2026 թվականը ցուցանիշը հասցնել 55 տոկոսի, նշել է Ավագյանը ։ Այն ժամանակ ՀՀ կառավարությունը պարտավորվել էր հետևողական քայլեր իրականացնել այդ ճանապարհին առկա խոչընդոտների վերացման ուղղությամբ ։ Մասնավորապես, նորարար ձեռներեցների համար խոստացվել է ընդլայնել ՓՄՁ աջակցության գործիքակազմը, բարձրացնել հասանելիությունը ինչպես ֆինանսական միջոցների, այնպես էլ հմտությունների, գիտելիքների և կապերի նկատմամբ:

Այս առումով ՓՄՁ համայնքը դրական է ընդունել 2020 թվականի հունվարի 1-ից շրջանառության հարկի գծով (փոխարինում է ԱԱՀ-ին և շահութահարկին) մինչև 115 մլն դրամ ԱԱՀ չվճարվող տարեկան շրջանառության վերադարձը Հայաստան: Սակայն հետո կառավարությունը գնաց ՓՄՁ զարգացման մարզային կենտրոնների փակմանը (2002 թվականից ի վեր առաջին անգամ) ։ Հիմա էլ որոշել է 2024 թվականի հոկտեմբերից կրկնակի բարձրացնել շրջանառության հարկի դրույքաչափը, իսկ 2025 թվականից նեղացնել միկրոձեռնարկատիրական համակարգի շահառուների շրջանակը ։ <Ս.թ. մայիսի 2-ին կառավարությունն առանց պատշաճ քննարկման ընդունեց ավելի քան 55 հազար տնտեսվարող սուբյեկտների վերաբերյալ օրինագիծ: Ընդ որում, մենք բազմիցս ահազանգել ենք, որ չի կարելի նման առանցքային որոշում կայացնել ՝ հիմնվելով բացառապես պաշտոնական տվյալների վրա. պետք է քննարկումներ անցկացվեն ֆոկուս-խմբերի, մայրաքաղաքի եւ մարզերի ՓՄՁ ներկայացուցիչների հետ, քանի որ նրանք բոլորովին այլ խնդիրներ ունեն", - ընդգծել է ՀԿ ղեկավարը:

Հակոբ Ավագյանը չի հավատում ֆինանսների նախարարության այն հավաստիացումներին, թե նրանց մոտ, ովքեր կկարողանան փաստաթղթավորել իրենց ծախսերը, հարկային բեռը ոչ միայն չի ավելանա, այլ, նույնիսկ, գուցե նվազի: <Բիզնեսը չի սիրում հույզեր: Մի շարք ոլորտներ ինքնակամ կօգտվեին այդ դրույթից, իսկ այն արդեն կա, եթե ունենային այդ հնարավորությունը։ Բայց կան ոլորտներ, որտեղ հարկային նվազեցման հնարավորությունը սկզբունքորեն անհնար է, օրինակ ՝ "Մեյմանդար" մթերային շուկայում կամ "Մալաթիա" գիշերային շուկայում վերավաճառողների համար։ Բացի այդ, այսօր դեռևս կան ապրանքներ, մասնավորապես, Թուրքիայից, որոնք ՀՀ են ներկրվում շրջանցիկ ճանապարհներով, և որոնք պատշաճ մաքսային ձեւակերպում չեն անցնում", - պարզաբանել է նա։

Բացի այդ, էլ ավելի կվատթարանա փոքր առևտրային կետերի վիճակը, որոնք առանց այդ էլ հազիվ են դիմանում մրցակցությանը խոշոր առևտրային ցանցերի հետ, որոնք թելադրում են կանոնները շուկայում ։ "Մարզերում խանութները, հարկային բարձր բեռի պայմաններում, եւ որտեղ ի սկզբանե անհնար է ամբողջական փաստաթղթավորել այն ծախսերը, որոնք մինչեւ հիմա առեւտուր են անում "պարտքային տետրերով", կփակվեն կամ կանցնեն "ստվեր", - նշել է փորձագետը:

Ավելին, նրա ասելով, այս վերանայումը խոստանում է նաև միջնորդավորված լրացուցիչ ֆինանսական բեռ տնտեսվարող սուբյեկտների համար։ Եթե նախկինում որոշ փոքր ձեռնարկություններ իրենք էին վարում իրենց հաշվապահությունը, ապա այժմ նրանք ստիպված կլինեն դիմել որակավորված հաշվապահի օգնությանը, ինչը ենթադրում է նոր ծախսեր:

Օրենսդրական նախաձեռնությունը կհարվածի նաև Հայաստանի փաստաբանական համայնքին, հայտարարել է Ավագյանը։ Արդեն 2024 թվականի հոկտեմբերից շրջանառության հարկը սահմանելով շահույթի 10 տոկոսի չափով և 2025 թվականի հունվարից սկսած հարկման ընդհանուր համակարգ ներդնելով, որը ներառում է 20  տոկոս ԱԱՀ և 18 տոկոս շահութահարկ, կհանգեցնի փաստաբանների հարկային բեռի կտրուկ աճի ։ "Իսկ դրա համար ստիպված կլինենք վճարել մենք ՝ շարքային քաղաքացիներս, քանի որ դրույքաչափի բարձրացումն անխուսափելիորեն կհանգեցնի իրավաբանական ծառայությունների թանկացման, առնվազն, 30-40 տոկոսով", - նշել է նա:

Ավագյանը թերահավատորեն է վերաբերվել նաև նախագծի ընդունման արդյունքում պետական գանձարանի լրացուցիչ մուտքերի վերաբերյալ Ֆինանսների նախարարության սպասումներին՝ շրջանառության հարկի գծով մուտքերի տարեկան մոտ 17,8 մլրդ դրամի հավելաճի տեսքով: "Դա հնարավոր է միայն այս բարեփոխման հաջողության դեպքում, իսկ ես պնդում եմ, որ այն կտապալվի ։ Նման փորձ առաջին անգամ չէ, որ արվում է, սակայն, ի տարբերություն գործող կառավարության, նախկինը գնում էր երկխոսության եւ հրաժարվում էր "կացնային մեթոդներից", - հայտարարել է նա։

Այդ կապակցությամբ ասոցիացիայի ղեկավարը նշել Է, որ աշխարհն արդեն վաղուց այնպիսի գործիք է հորինել, ինչպիսին է օրենսդրության ակտերի ազդեցության գնահատումը։ Այս գործիքը թույլ է տալիս գնահատել նոր իրավական նորմի հետևանքները ՝ հիմնվելով ոչ միայն Ֆինանսների նախարարության թվերի վրա ։ Պարզում են, թե ինչ խնդիրների կարող են բախվել ագրոարտադրանքի վերավաճառողները, հումք ներմուծողներն ու արտադրողները և այլն: Եվ բոլոր տվյալների համադրումից և ստուգումից հետո ցուցադրվում է առաջարկվող նախաձեռնության հնարավոր ազդեցությունը:

"Ցավոք, մենք մինչեւ հիմա պատկերացում չունենք, թե ինչ է նշանակում սկսնակ բիզնեսի համար հարկման այլընտրանքային ռեժիմը, իսկ կառավարությունում հարց չեն տալիս, թե եթե դա այդքան վատ է, ինչու է հարեւան Վրաստանում դեռեւս գործում այդ ռեժիմը, եւ ինչու զարգացած երկրներում, ՀՆԱ - ում ՓՄՁ-ների զգալի մասնաբաժնով, պահպանվում է "պարզեցումը" սկսնակ բիզնեսի համար", - ամփոփել է ՓՄՁ ասոցիացիայի նախագահը:

Նշենք, որ ներկայումս շրջանառության հարկ են վճարում այն տնտեսվարողները, որոնց տարեկան շրջանառությունը չի գերազանցում 115 մլն դրամը: Այս խումբը ներառում է ՓՄՁ ձեռնարկություններ, անհատ ձեռներեցներ և նոտարներ: Խոսքը, մասնավորապես, առևտրային գործունեության շրջանառության 5% - ի և արտադրական գործունեության շրջանառության 3,5% - ի վճարումների մասին է ։ Ֆինանսների նախարարության տվյալներով ՝ գերատեսչության վաղ ուսումնասիրությունները վկայում են այն մասին, որ նույն գործունեությամբ զբաղվող երկու բիզնես հայտնվում են անհավասար վիճակում ՝ փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը վճարում է շրջանառության հարկ, խոշոր բիզնեսը ՝ շահութահարկ և ԱԱՀ ։

Արդյունքում՝ ՓՄՁ - ների վճարած արդյունավետ հարկը կազմում է 3-4 տոկոս, իսկ խոշոր բիզնեսը վճարում է 2-2, 5 անգամ ավելի ՝ 10 տոկոս։ Արդյունքում՝ հարկ վճարողները փորձում են ամեն գնով լինել և մնալ տվյալ համակարգում, այդ թվում ՝ թաքցնելով իրացման իրական ծավալները կամ արհեստականորեն կոտորելով բիզնեսը, որպեսզի չհատեն ավելացված արժեքի հարկից չհարկվող շեմը և չանցնեն հարկման ընդհանուր համակարգ: