Հայաստանի բանկային համակարգը ձեռնամուխ է եղել տնտեսության եւ բնակչության ակտիվ վարկավորմանը 

Արմինֆո. Հայաստանի բանկային համակարգը սկսել է տնտեսության եւ բնակչության ակտիվ վարկավորումը, սակայն վարկային պորտֆելի աքիլեսյան գարշապարը մնում է արդյունաբերության հատվածը: Այդ մասին են վկայում ԱրմԻնֆո-ի պատրաստած Հայաստանի բանկերի  ֆինանսական վարկանիշի 31.03.2024 թ. տվյալները։

Գործակալության վերլուծաբանները նշում են, որ, այսպես կոչված, հաճախորդների ներգրավված միջոցների վարկային ներդրումների փոխակերպման ցուցանիշը առաջին անգամ հավասարակշռվել է 100%-ի նշագծում: Դրան հաջողվել է հասնել հաճախորդներից ներգրավված միջոցների (ժամկետային եւ ցպահանջ ավանդներ) 10% աճի և վարկային պորտֆելի (հաշվի առնելով մ/վ վարկերն ու ավանդները) 17% աճի արդյունքում՝ մինչև միանման 5.7 տրիլիոն դրամ կամ 14.4 մլրդ դոլար:

Վերլուծաբանները հատուկ ուշադրություն են դարձնում այն հանգամանքին, որ ներգրավված միջոցների տեղաբաշխվածի փոխակերպման այդպիսի "հարմարավետ" մակարդակ սկսել է դիտվել կորպորատիվ վարկավորման տարեկան դինամիկայի 4,5% անկումից դեպի երկնիշ 20,3% աճ շրջադարձի, մանրածախ վարկավորման աճի 12,1%-ից մինչև 23,8% շոշափելի արագացման պայմաններում: Ընդ որում, տեղի է ունեցել ցպահանջ պարտավորությունների աճի կտրուկ դանդաղում ՝ 65,2%-ից մինչև 10,6%, և ժամկետային ավանդների չափավոր 8,6% աճի պահպանում։ Միջբանկային վարկերի ու ավանդների անկումը պահպանվել է վարկային պորտֆելում (13,4%):

Սակայն, ներդրումային ակտիվության մակարդակը, հաշվի առնելով նաև բանկերի կողմից արտաքին աղբյուրներից ստացված վարկային ռեսուրսները և սեփական պարտատոմսերի տեղաբաշխումից ներգրավված միջոցները, պահպանվել է 76% մակարդակում ։ Թեև տարվա ընթացքում արտաքին աղբյուրներից ստացված վարկային ռեսուրսների ծավալն աճել է 5,4% - ով, իսկ սեփական պարտատոմսերի տեղաբաշխումից ներգրավված միջոցները ՝ 9% - ով ։

Նկատենք, որ ներգրավումների կառուցվածքում (7.5 տրլն դրամ) դոմինանտը գրեթե հավասար պահպանվում է ցպահանջ պարտավորությունների և ժամկետային ավանդների նկատմամբ, համապատասխանաբար, 40% և 36% (2.97 տրլն դրամ և 2.7 տրլն դրամ), իսկ արտաքին աղբյուրներից ստացված վարկերին և սեփական պարտատոմսերի տեղաբաշխումից ներգրավված միջոցներին բաժին է ընկնում, համապատասխանաբար, 19% (1.4 տրլն դրամ) և 5% (388.7 մլրդ դրամ):

Կորպորատիվ և մանրածախ վարկավորման դինամիկայի բարելավումը թույլ է տվել տոկոսային եկամուտներին պահպանել երկնիշ աճ ՝ 22%, այն դեպքում, երբ տոկոսային ծախսերը, որոնցում գերակշռում են հաճախորդների ժամկետային ավանդներն ու ընթացիկ հաշիվները, աճել են ավելի զուսպ ՝ 15% - ով։

Ընդ որում, իրացվելիության նորմատիվների ցուցանիշները սկսել են նվազել. ընդհանուր իրացվելիությանը' 37,9% - ից մինչև 36,7%, ընթացիկ իրացվելիությանը' 169,5% - ից մինչև 127,4%, կարճաժամկետ իրացվելիությանը' 362,7% - ից մինչև 260%, երկարաժամկետ իրացվելիությանը' 159,2% - ից մինչև 145,4%: Եվ այստեղ հարկ է նշել, որ բարձր իրացվելի ակտիվների շարքում նկատելիորեն վատացել է կենտրոնական բանկում թղթակցային հաշիվների տարեկան դինամիկան (7% աճից մինչև 11,2% անկում), կանխիկ միջոցներն ու դրանց համարժեքները (24% աճից մինչև 11% անկում), և խիստ արգելակվել է պետական պարտատոմսերում ներդրումների աճը (37%-ից մինչև 10%)։

Հատկանշական է, որ վարկային ներդրումների (հաշվի առնելով մ/վ վարկերն ու ավանդները) և ներգրավված միջոցների (հաշվի առնելով հաճախորդների հանդեպ ունեցած պարտավորությունները, արտաքին աղբյուրներից ստացված վարկերը, սեփական պարտատոմսերի տեղաբաշխումից ստացված միջոցները) ծավալով առաջատար հնգյակը շարունակում են ներկայացնել Ամերիաբանկը, Արդշինբանկը, Ակբա Բանկը, Ամիո Բանկը և Ինեկոբանկը:

Դրանցից արտաքին աղբյուրներից ներգրավված վարկերի ծավալով առաջատար հնգյակում են Արդշինբանկը, Ամիո Բանկը և Ակբա բանկը, իսկ սեփական պարտատոմսերի տեղաբաշխումից ստացված միջոցներով՝ Ամերիաբանկը, Արդշինբանկը և Ակբա Բանկը:

Ժամկետային ավանդների գծով առաջատար հնգյակում են Ամերիաբանկը, Ակբա Բանկը, Ամիո Բանկը և Արդշինբանկը, ցպահանջ ավանդների գծով ' Արդշինբանկը, Ամերիաբանկը, Ինեկոբանկն ու Ակբա բանկը, կորպորատիվ և մանրածախ վարկերի գծով այս հինգ բանկերն են, ընդ որում երկու դեպքում էլ առաջին երկու հորիզոնականներն զբաղեցնում են Ամերիաբանկն ու Արդշինբանկը, իսկ տեղաբաշխված միջբանկային վարկերի և ավանդների գծով առաջատարներն են Արդշինբանկն ու Ակբա Բանկը:

Այս հինգ բանկերն 2024 թվականի առաջին եռամսյակն ավարտել են շահույթով, սակայն դրանցից առաջատար հնգյակում ամրապնդվել են չորսը՝ Արդշինբանկը, Ամերիաբանկը, Ինեկոբանկը և Ակբա Բանկը, որոնց բաժին է ընկնում բանկային հատվածի ընդհանուր զուտ շահույթի շուրջ 62% - ը, ընդ որում  , 46% - ը գեներացնում են առաջին երկուսը։ Ըստ AmRating վարկանիշային գործակալության վերլուծաբանների ենթադրության, ժամկետային ավանդների աճի արագացմանը զուգընթաց, որոնք հանդես են գալիս որպես վարկային պորտֆելի ֆոնդավորման հիմնական աղբյուր, վերջինի աճն էլ ավելի կարագանա, եւ, ինչպես արդեն երեւում է,  դրան ոչ պակաս կպաստի կորպորատիվ վարկավորման ակտիվությունը, որը տարբերվում է մանրածախից տեղաբաշխումների երկարաժամկետ բնույթով եւ ցածր տոկոսադրույքներով: Դա, իր հերթին, թույլ կտա համեմատաբար վերջերս վաստակած գերշահույթը պահպանել աճի մեջ ՝ պահպանելով երկնիշ տարեկան տեմպերը, բայց այժմ տնտեսության ակտիվ վարկավորման, այլ ոչ թե արժութային գործառնությունների հաշվին, ինչպես դա կիրառվում էր անհանգիստ 2022 թվականին և, մասամբ,  2023 թվականին։ Սակայն, վարկավորման տեմպերի արագացումը կարող է արգելակել շահույթի աճը' ժամկետանց վարկերի աճի վերսկսման պատճառով: Բայց առայժմ, չնայած փոքր աճին, թունավոր վարկերի մասնաբաժինը մնում է 6% մակարդակում՝ վարկային պորտֆելում, և 4%՝ ակտիվներում:

Այնուամենայնիվ, ինչպես նշել են AmRating-ի վերլուծաբանները, շարունակում են երկնիշ տեմպերով աճել ռիսկերի դասակարգման առումով առավել ռիսկային վարկային խմբերը ' կասկածելի և անհուսալի, որոնց մասնաբաժինը ժամկետանց վարկերի ընդհանուր ծավալում կազմում է 66%, և նրանց առյուծի բաժինը շարունակում է կուտակվել սպառողական վարկերում: Ընդ որում, ըստ ռիսկի խմբի 'որպես <ստանդարտ > դասակարգված վարկերի ծավալը տարեկան կտրվածքով աճել է 29% - ով, ինչն առավելապես ապահովվել է սպառողական վարկերի, իսկ ավելի պակաս չափով' տնտեսության ճյուղերի վարկավորման հաշվին: Բացառություն է կազմում արդյունաբերական հատվածը, որի վարկավորումը մնում է անկման մեջ, իսկ ստանդարտ խմբի կրճատումն ուղեկցվում է ժամկետանցների աճով, որտեղ գերակշռում են առավել ռիսկային խմբերը։

Կհաջողվի արդյոք բանկերին պահպանել կորպորատիվ վարկավորման երկնիշ աճը տնտեսության դանդաղող աճի պայմաններում, ինչպես կարծում են վերլուծաբանները, ցույց կտա ժամանակը։ Սակայն այն փաստը, որ ՀՆԱ-ի կանխատեսվող աճը (ըստ ՀՀ ԿԲ-ի՝ 5,3-6,4 տոկոսի սահմաններում) պահպանվում է իրական հատվածի ոչ առանցքային ոլորտների կողմից, թույլ է տալիս ենթադրել, որ բանկերի վարկային նախապատվությունները կշարունակեն հեռանալ արդյունաբերության հատվածից, որը միայն վիճակագրորեն աճում է բացառապես ոսկերչական արտադրանքի վերաարտահանման եւ վերաներմուծման հաշվին: Այդուհանդերձ, տնտեսության այլ ոլորտների վարկավորման չնվազող ակտիվության դեպքում բանկերը, ամենայն հավանականությամբ, կկարողանան պահպանել վարկային պորտֆելի աճը։ Առավել ևս, որ դրամավարկային պայմանների կարգավորչական մեղմացումն ազդարարում է տոկոսադրույքների նվազման մասին։ Հարցը միայն այն է, թե որքանով տնտեսության իրական հատվածի սուբյեկտները կկարողանան դիմել նոր վարկերի համար, առավել եւս, որ արդյունաբերական հատվածում դրանց չվերադարձման մակարդակը կազմում է զգալի 10% ընդհանուր ժամկետանցում։ Առավել եւս, որ տնտեսության այնպիսի ակտիվ ճյուղերում, ինչպիսիք են շինարարությունը և առևտուրը, թունավոր վարկերի մակարդակը գերազանցում է 21% - ը։