Կենտրոնական բանկն առանձնացրել է Հայաստանի ֆինանսական կայունությանն սպառնացող ռիսկերի երկու հիմնական խումբ

Արմինֆո. Կենտրոնական բանկն առանձնացրել է Հայաստանի ֆինանսական կայունությանն սպառնացող ռիսկերի երկու հիմնական խումբ: Առաջինը՝ էսկալացիայի ռիսկերն են աշխարհաքաղաքական բարձր անորոշության պայմաններում։ Երկրորդը՝ հիփոթեքային վարկավորման շուկայում հնարավոր գերտաքացման ռիսկերն են։ Այդ մասին նշվում է վերջերս հրապարակված "Ֆինանսական կայունությունը 2023 թվականին։ Զարգացում և ռիսկեր" հաշվետվությունում, որտեղ կենտրոնական բանկը ներկայացրել է բանկային համակարգի ընթացիկ զարգացումներն ու հնարավոր ռիսկերը և սթրես-թեստերի միջոցով գնահատել այդ ռիսկերին դիմակայելու բանկերի կարողությունները:

Մասնավորապես, առաջին խմբում խոսքը վերաբերում է աշխարհում եւ ներքին շուկայում տնտեսական ակտիվության հետագա հեռանկարի հետ կապված ռիսկերին, ինչպես նաեւ արտաքին հատվածից նոր գնաճային ճնշումների առաջացման դեպքում քաղաքականության վերանայման ռիսկերին: Այս առումով ԿԲ - ն դիտարկել է իրավիճակի հնարավոր զարգացման մի քանի սցենար, որոնցից մեկը գնահատում է, թե որքանով է բանկային համակարգն ունակ իր կապիտալով դիմակայել առաջացող կամ պոտենցիալ մարտահրավերներին:

Երկրորդ խմբում խոսքը հիփոթեքի ծավալների և անշարժ գույքի գների շարունակական բարձր աճի պահպանման ռիսկերի մասին է։ Այս առումով կարգավորիչը 2023 թվականի արդյունքներով նշում է. "Հիփոթեքի գծով ֆինանսական պարտքի ծավալների աճը և անշարժ գույքի գների աճը միմյանց փոխլրացնում են, ինչը կարող է վկայել հիփոթեքային վարկավորման շուկայում գերտաքացման հնարավոր ռիսկերի մասին"։

Այն մասին, թե որքանով են վերավարկավորված հիփոթեքային վարկառուները, վկայում են այս հաշվետվության շնորհանդեսին ԿԲ ղեկավարի ներկայացրած վարկային ռեգիստրի կողմից իրականացված միկրոտվյալների վերլուծության արդյունքները, որոնց համաձայն, 1 և ավելի հիփոթեքային վարկերի տեսակարար կշիռը 2017-2018թթ. սկսած նկատելիորեն աճել է: Մասնավորապես, 2022 թվականի արդյունքներով 2 հիփոթեքային վարկ ունեցող վարկառուների մասնաբաժինը պորտֆելում կազմել է շուրջ 14%, իսկ 3 հիփոթեքային վարկ ունեցողները՝ 4%։

Այնուամենայնիվ, գլխավոր բանկիրը բանկային համակարգը կապիտալի և իրացվելիության առումով բնութագրել է որպես այժմ բավականին բարձր պահուստային բուֆերներ ունեցող հատված։ "Բանկերի մակրո սթրես-թեստավորման արդյունքները վկայում են այն մասին, որ նույնիսկ շատ բացասական սցենարի դեպքում համակարգը կարող է կլանել հնարավոր վնասները՝ միաժամանակ պահպանելով ֆինանսական միջնորդության առաքելության կատարման անընդհատությունը", - ընդգծել է նա:

Մասնավորապես, կապիտալի բավարարությունը և իրացվելիության մակարդակը 2023 թվականի ընթացքում պահպանվել են պահանջվող նվազագույն շեմից շատ ավելի բարձր մակարդակում (հիմնական կապիտալի համարժեքությամբ ՝ 24,82% ՝ ըստ ռիսկի կշռված ակտիվների պահանջվող 6,2% – ի դեպքում, ըստ ընդհանուր կապիտալի համարժեքության՝ 27,28% ՝ ըստ ռիսկի կշռված ակտիվների պահանջվող 11% – ի դեպքում, ըստ ընդհանուր իրացվելիության՝ 35,52% ՝ պահանջվող 15% – ի դեպքում, ըստ ընթացիկ իրացվելիության՝ 125,37% ՝ պահանջվող 60% – ի դեպքում - խմբ.)։ Սա խոսում է բանկային համակարգի՝ կորուստները կլանելու բարձր ունակության մասին։ Կապիտալի և իրացվելիության մակարդակի բարձրացմանը մեծապես նպաստել են ինչպես բուֆերների ամրապնդման պահանջների փուլային ներդրումը, այնպես էլ բանկերի ՝ առավելագույն սանդղակով լրացուցիչ պահուստների ձևավորման պահանջը կատարելու պատրաստակամությունը (ամենայն հավանականությամբ, խոսքը 2021 թվականի սկզբին ներդրված LCR և NSFR նորմատիվների մասին է ՝ կարճաժամկետ և երկարաժամկետ իրացվելիություն, որոնք բանկերը սկսել են կատարել անմիջապես 100% – ի բարձրագույն նվազագույն շեմից - խմբ.)։ Այլ կերպ ասած՝ բանկերը որոշել են ոչ միայն, պարզապես, կատարել կարգավորիչի պահանջները, այլ՝ "խելամտորեն մոտենալ այս հարցին" եւ անմիջապես վերցնել լրացուցիչ պահուստների ձեւավորման բարձրագույն նշաձող:

Ընդ որում, Գալստյանը հատուկ ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամաանքին, որ առկա է աճող անորոշություն, որի պայմաններում մեծ է համակարգային ցիկլային ռիսկերի նյութականացման հավանականությունը: Այս համատեքստում ԿԲ-ն կարևոր է համարում, որպեսզի բանկերը հավասարակշռված մոտեցում ցուցաբերեն ակտիվ-պասիվ գործառնությունների, կապիտալի և կառավարման այլ հիմնական բաղադրիչների ռիսկերի կառավարման հարցում:

"Վարկավորման զարգացմանը զուգընթաց 2023 թվականի ընթացքում ցիկլային ռիսկերը, հիմնականում, հավասարակշռված են եղել, այսինքն ՝ ոչ թերագնահատված և ոչ գերագնահատված, բացառությամբ հիփոթեքային շուկայի, որտեղ նախորդ տարիներից ի վեր դիտվել են ծավալների բարձր աճի պահպանման միտումներ։ 2023 թվականին պահպանվել է նաև սպառողական վարկավորման շուկայում ակտիվությունը ։ Հիփոթեքի աճի պահպանվող տեմպերի և սպառողական վարկերի վերսկսված աճի արդյունքում ֆինանսական ցիկլի ինդեքսը 2023 թվականին գրեթե չի փոխվել", - նշել է Գալստյանը։

Ինչ վերաբերում է մակրո-պրուդենցիալ գործիքների ներդրման առումով ԿԲ քաղաքականությանը, ապա աշխարհաքաղաքական բարձր անորոշության պայմաններում կարգավորիչը, կարևորելով համակարգային ռիսկերի հեռանկարային կառավարման մոտեցումը, 2023 թվականի ընթացքում բարձրացրել է կապիտալի բավարարության նորմատիվի՝ կապիտալի հակացիկլիկ բուֆերի (ԿԲԿ) հավելավճարը ՝ մայիսի 1% - ից մինչև ռիսկով կշռված ակտիվների օգոստոսյան 1,5% - ը ։ Վերջինս ուղղված է բանկային համակարգի կայունության պահուստների բարձրացմանը և թույլ կտա խուսափել հատվածում ռիսկերի կուտակումից։ Մինչ այդ, 2022 թվականի ապրիլից ԿԲ-ն ներդրել է LTV (loan-to-value, վարկ/գրավի արժեք) նորմատիվը ՝ հիփոթեքային վարկերի ռիսկերի կուտակումից խուսափելու համար՝ առավելագույն շեմը սահմանելով 70% արտարժութային, և 90%՝ դրամային վարկերի համար։ Այս մակրոպրուդենցիալ գործիքը ԿԲ-ն գործարկել է՝ տեսնելով հիփոթեքային վարկերի աճի բարձր տեմպերի պահպանումը, որոնք ուղեկցվում են անշարժ գույքի շուկայում գների տարեկան զգալի բարձրացմամբ, որոնց կոմպլեմենտար ազդեցության արդյունքում նկատվել է հիփոթեքային վարկերում ռիսկերի էական կուտակման հնարավորություն:

ԿԲ "Ֆինանսական կայունությունը 2023թ. Զարգացում և ռիսկեր" հաշվետվությունում ներկայացվում են կոնկրետ թվեր՝ հաշվետու տարում բանկերի գործունեության արդյունքների վերաբերյալ։ Այսպես, բանկերի ակտիվները տարվա ընթացքում աճել են 9,4% - ով, իսկ վերջին 5 տարում՝ միջինը 13% - ով՝ կազմելով 9,2 տրլն դրամ կամ ամբողջ ֆինանսական համակարգի ակտիվների 83,2% - ը։

2023 թվականի ընթացքում վարկային ներդրումներն աճել են մոտ 21%-ով՝ կազմելով շուրջ 5 տրլն դրամ։ Վարկային շուկայում ակտիվություն է նկատվել բոլոր ուղղություններով։ Սպառողական վարկերը, գյուղատնտեսական վարկերը և բիզնես վարկերն աճել են 20-21% - ով: Հիփոթեքային վարկերը, չնայած բազային էֆեկտի պատճառով բարձր տեմպերի որոշակի դանդաղեցմանը, այնուամենայնիվ , շարունակում են ցույց տալ բարձր աճ ՝ գրեթե 28% ։ Բարձր տնտեսական աճի պայմաններում վարկային ներդրումների ավելացումն ուղեկցվել է նաև պորտֆելի որակի բարելավմամբ, մասնավորապես, չաշխատող վարկերը պահպանվում են երկարաժամկետ միջին շեմից ցածր մակարդակում:

Ավանդներն աճել են 9.2% - ով, ինչը պայմանավորված էր բացառապես ռեզիդենտների ավանդների գրեթե 18% աճով:

Բանկերի ակտիվների և կապիտալի շահութաբերությունը 2023 թվականին որոշակի աստիճանով նվազել է, ինչը պայմանավորված է որոշ բանկերի կողմից խոշոր դուրսգրումներով։ Ընդ որում, տարվա ընթացքում ROA-ի և ROE-ի մակարդակը կայուն է եղել, և միայն դեկտեմբերին, վերոնշյալ հանգամանքով պայմանավորված, արձանագրվել է նվազում։

Ուշագրավ է, որ ի տարբերություն 2022 թվականի, 2023 թվականին բանկերի շահույթն աճել է տոկոսային եկամուտների աճի հաշվին։ Սա ինչպես համաշխարհային և ներքին շուկաներում տոկոսադրույքների աճի, այնպես էլ վարկային պորտֆելի դրամայնացման արդյունք է։

ԱրմԻնֆո-ի պատրաստած Հայաստանի բանկերի ֆինանսական վարկանիշի 31.12.2023 թ. տվյալներով ՝ ակտիվների շահութաբերությունը (ROA) մեկ տարվա ընթացքում նվազել է 3,3% – ից մինչև 2,7%, իսկ կապիտալի եկամտաբերությունը (ROE) ՝ 21,5% - ից մինչև 16,6%:

2023 թվականի արդյունքներով զուտ շահույթը կազմել է 229.9 մլրդ դրամ կամ 568 մլն դոլար՝ տարվա ընթացքում կրճատվելով 9,2% - ով (2022 թվականի 2,9 անգամ աճի դիմաց), ընդ որում, երկու բանկերի (այդ թվում ՝ Արցախբանկի) շահույթը նվազել է մինչև տպավորիչ բացասական մակարդակ։

Տոկոսային եկամուտները 2023 թվականին աճել են 22,6% - ով ՝ մինչև 743.1 մլրդ դրամ (1.8 մլրդ դոլար), որի կառուցվածքում վարկերից ստացված եկամուտների աճն արագացել է մինչև երկնիշ 17,4% ՝ մինչև 550.6 մլրդ դրամ (1.4 մլրդ դոլար)։

Ընդհանուր կապիտալը կազմել է 1.5 տրլն դրամ (3.7 մլրդ դոլար)՝ տարեկան աճի 38%-ից մինչեւ 13.5% դանդաղմամբ։ Ակտիվները կազմել են 9.2 տրլն դրամ (22.7 մլրդ դոլար)՝ աճի 18.1%-ից մինչեւ 9.5% դանդաղմամբ։

Կարճաժամկետ (LCR) և երկարաժամկետ (NSFR) իրացվելիության մակարդակը 2023 թվականի ընթացքում նվազել է բանկային համակարգում միջին հաշվով, համապատասխանաբար, մինչև 286,89% և 147,33% (2022 թվականի 381,73% և 161,64%): Ընդհանուր իրացվելիության և ընթացիկ իրացվելիության մակարդակը նույնպես նվազել է, ընդ որում, վերջինս՝ ավելի արտահայտված, մինչդեռ, նախորդ երկու տարիներին այդ ցուցանիշներն աճել էին: