Տնտեսագետ. Հայաստանը պետք է առևտուր անի ինչպես Արևմուտքի, այնպես էլ Արևելքի հետ

Արմինֆո.Հայաստանի տնտեսության հետագա զարգացումը հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե հանրապետությունը լավ կապեր ունենա ինչպես Ռուսաստանի, այնպես էլ Արևմուտքի հետ։ Միայն երկու բևեռների հետ լավ հարաբերությունների առկայության դեպքում Հայաստանը կարող է միջնորդական կամուրջ դառնալ։ Այդ մասին ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարել է տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը:

Հիշեցնենք, որ հունվարի 9-ին ՀՀ կառավարությունը հավանություն է տվել "Եվրոպական միությանն անդամակցելու գործընթաց սկսելու մասին" օրենքի նախագծին, իսկ հունվարի 14-ին Վաշինգտոնում ստորագրվել է Հայաստանի և ԱՄՆ-ի միջև ռազմավարական գործընկերության մասին կանոնադրությունը:

Երկու փաստաթղթերն էլ կտրուկ բացասական արձագանք են առաջացրել Մոսկվայում։ ՌԴ փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկն ուղղակիորեն հայտարարել է ԵՄ-ին և ԵԱՏՄ-ին Երևանի մասնակցության անհամատեղելիության մասին ։ Նա նաև ակնարկել է ռուսական էներգառեսուրսներից Հայաստանի կախվածության և երկրի տնտեսության հետագա զարգացման մասին:

Ինչպես նշել է Սուրեն Պարսյանը, երկու բևեռների հետ հարաբերությունների կարգավորումը սկսվել է 2022 թվականից, ինչի արդյունքում Հայաստանը դարձել է ինչպես Արևմուտքի, այնպես էլ Ռուսաստանի համար արտահանող երկիր, որի արդյունքներից օգտվում են դրանից լավ փող աշխատող հայկական ընկերությունները: Դրա վառ ապացույցն այն է, որ անցած տարվա 11 ամիսների տվյալներով օտարերկրյա պետությունների հետ Հայաստանի ապրանքաշրջանառությունը կազմել է 28,5 մլրդ դոլար, որի 42,2% - ը բաժին է ընկնում Եվրասիական տնտեսական միությանը, 7,5% - ը ՝ Եվրոպական միության երկրներին, և ընդամենը 1,4% - ը՝ ԱՄՆ-ին։ Ապրանքաշրջանառության առավել քան զգալի աճը մեծապես պայմանավորված է փոխադարձ արտահանմամբ։ Մասնավորապես, ԱՄՆ-ից և Եվրոպայից Հայաստան են բերվում ավտոմեքենաներ, տեխնիկա, սարքավորումներ, որոնք այնուհետև վերաարտահանվում են Ռուսաստան, և, հակառակը,  Ռուսաստանից հանրապետություն են արտահանվում ոսկի և ալմաստ, որտեղից դրանք վերաարտահանվում են նույն Եվրոպա, ԱՄԷ, Չինաստան և Հնդկաստան ։ "Դրանով իսկ Հայաստանը երկու բևեռների համար դարձել է սպասարկող երկիր, և այստեղ գործում են երկկողմ շահեր ։ Հայաստանը կպահպանի վերը նշված ցուցանիշները, եթե կարողանա հարաբերություններ պահպանել երկու տնտեսական միավորների հետ։ Այս բևեռներից որևէ մեկի մերժումը կարող է անկանխատեսելի հետևանքների հանգեցնել երկրի տնտեսության համար", - ընդգծել էշց տնտեսագետը։

Պարսյանը նշել է, որ Արևմուտքը Հայաստանի համար ժամանակակից տեխնիկայի, տեխնոլոգիաների և սարքավորումների մատակարարման աղբյուր է, իսկ Ռուսաստանը՝ պարենային և էներգետիկ անվտանգության ապահովման աղբյուր: Օրինակ, հանրապետությունը կախված է Ռուսաստանի հացահատիկային մշակաբույսերի (99,9%) և էներգակիրների (80%) մատակարարումներից ։ Այս ֆոնին, տնտեսագետի համոզմամբ, երկիրը չի կարող հրաժարվել ոչ Եվրոպայից տեխնիկայի և տեխնոլոգիաների մատակարարումից, ոչ Ռուսաստանի պարենամթերքից և էներգառեսուրսներից ։ "Անհրաժեշտ է առավելագույնս օգտագործել առկա հնարավորությունները հայկական պետության տնտեսության զարգացման համար։ Խնդիրն այն է, որ այս բևեռներից որևէ մեկից հրաժարվելու դեպքում կսկսի փլուզվել փոխհարաբերությունների ողջ շղթան, և երկրի տնտեսությունն էլ ավելի անմրցունակ կդառնա ։ Այս առումով կարևոր է սառը գլխով իրականացնել անհրաժեշտ հաշվարկներ ՝ տնտեսական օգուտների հետ կապված իրավիճակը և հարցերը հասկանալու համար ։ Շատ կարեւոր է Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի գործընկերներին ցույց տալ այդ առավելությունները, ցույց տալ այն առավելությունները, որոնք մեր երկիրն ունի", - արձանագրել է Սուրեն Պարսյանը։

Որպես այդ օգուտի օրինակ տնտեսագետը նշել է երկրի բանկային համակարգը, որի միջոցով ռուսական ընկերությունները շարունակում են գումարներ փոխանցել Արևմուտք և կանխիկացնել ստացման վայրերում: Հայկական առևտրային բանկերի նկատմամբ պատժամիջոցների դեպքում կտուժեն նաև ռուսական ընկերությունները, որոնք օգտվում են այդ սխեմաներից։ "Այստեղ ակնհայտ է փոխշահավետ գործընթացը, եւ այդ ֆոնին ԵՄ անդամ դառնալու Հայաստանի ցանկությունն ավելի շատ քաղաքական բնույթ է կրում, քան տնտեսական հաշվարկների տրամաբանություն։ Այս գործընթացը ժամանակավոր բնույթ է կրում։ Մոսկվան այս ամենը շատ լավ հասկանում է։ Հարկ է նշել նաև, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը Հայաստանի խոշորագույն ներդրողն է։ 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից հետո մի շարք աարեւմտյան ընկերություններ ցանկացել են հեռանալ երկրից, օրինակ, "Քրոնիմեդ Մայնինգ" ընկերությանը, HSBC բանկը և "Կրեդիտ Ագրիկոլ"-ը, որոնց տեղերը զբաղեցրել են ռուսական ընկերությունները ։ Մեզ մոտ անընդհատ խոսվում է երկրի տնտեսության դիվերսիֆիկացման անհրաժեշտության մասին, իսկ իրականում կախվածությունը ՌԴ-ից գնալով մեծանում է ։ Այստեղ շատ կարևոր է քայլեր ձեռնարկել Հայաստանի տնտեսության մեջ արևմտյան ներդրումների ներգրավման ուղղությամբ, ինչը հնարավորություն կտա բարձրացնել հայրենական բիզնեսի արտադրողականության մակարդակը։ Պետք է ակտիվ աշխատել բոլոր գործընկերների հետ ՝ ազնիվ և արդար լուծումներ գտնելու համար", - ասել է տնտեսագետը։

Պատասխանելով երկու կողմերի ճնշումների պայմաններում իշխանությունների գործողությունների մասին հարցին՝ Սուրեն Պարսյանը նշել է, որ գործընկերների հետ աշխատելիս չափազանց կարևոր է մատնանշել այն առավելությունները, որոնք տալիս է երկու բևեռների հետ ակտիվ համագործակցությունը, այն է ՝ Հայաստանի միջոցով Արևմուտքի առևտուրը Ռուսաստանի հետ շարունակելը։ Սա շատ կարևոր է նաև արևմտյան ընկերությունների համար, որոնք վաղ թե ուշ կվերադառնան ռուսական շուկա։ Այդ իսկ պատճառով նրանք իրենց առջև խնդիր են դնում վերջնականապես չկորցնել այդ շուկան։

Բացի այդ, ինչպես նշել է տնտեսագետը, Արևմուտքը Հայաստանը դիտարկում է նաև որպես տարանցիկ պետություն, նկատի ունենալով այն պատկառելի հատկացումները, որոնք ներդրվում են հանրապետության ենթակառուցվածքների զարգացման համար: Այդ ենթակառուցվածքներից կարող են օգտվել նաև ռուսական ընկերությունները ։ Օրինակ՝ "Հյուսիս-Հարավ" ավտոմոբիլային ճանապարհի կառուցումը կարող է հետաքրքիր լինել բոլոր կողմերի համար։ Եվրոպական կողմը ֆինանսավորում է Սիսիան-Քաջարան ճանապարհահատվածը, որը մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում նաև Իրանի համար:

Տնտեսագետը կարծում է, որ արևմտյան երկրները կարող են լուրջ ազդեցություն ունենալ նաև էներգետիկ ոլորտում Ռուսաստանից հանրապետության կախվածության նվազման վրա, որտեղ, հիմնականում, առկա է ռուսական կապիտալը, բացառությամբ Որոտանի ՀԷԿ-երի կասկադի, որը պատկանում է ամերիկյան կողմին: "Մի խոսքով, պետք է աշխատել բոլոր կողմերի հետ, որպեսզի լուծենք առկա խնդիրները", - փաստել է Սուրեն Պարսյանը:

Նշենք, որ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի տվյալներով ՝ ԵԱՏՄ երկրների հետ Հայաստանի առևտրաշրջանառությունը 2024թ. հունվար-նոյեմբերին կազմել է 11.9 մլրդ դոլար, ինչը 68.3% - ով բարձր է նախորդ տարվա ցուցանիշից ։ Ընդ որում, արտահանումը կրճատվել է 10,1 տոկոսով ՝ մինչև 3,1 մլրդ դոլար, ներմուծման 2,4 անգամ աճի ֆոնին ՝ մինչև 8,8 մլրդ դոլար։ ԵԱՏՄ - ին բաժին է ընկնում արտաքին առևտրի ծավալի 42,2 տոկոսը։

ԵՄ երկրներին բաժին է ընկնում ապրանքաշրջանառության 7,5% - ը ։ Մասնավորապես, ապրանքաշրջանառության ծավալը կրճատվել է 14,1% - ով' կազմելով 2,1 մլրդ դոլար: Ընդ որում, արտահանման ծավալները տարվա ընթացքում նվազել են 18,6% - ով' մինչև 551,8 մլն դոլար, ներմուծման 12,4% անկման ֆոնին ' մինչև 1,6 մլրդ դոլար: