Փորձագետ. Մեծամորի ԱԷԿ-ի փակումն՝ առանց նորի կառուցման, աղետ կլինի Հայաստանի համար

Արմինֆո.Հայաստանում գործող Մեծամորի ատոմակայանի (ՀԱԷԿ) փոխարեն փոքր մոդուլային էլեկտրակայանների կառուցումը աննպատակահարմար է ազգային անվտանգության ապահովման տեսանկյունից: Նման կարծիք է հայտնել "Հայաստանի էներգետիկ նախաձեռնություն" հետազոտական վերլուծական կենտրոնի տնօրեն, տ.գ. թ., դոցենտ Արթուր Ավետիսյանը՝ Ռազմավարական հետազոտությունների եւ նախաձեռնությունների վերլուծական կենտրոնի (ՌՀՆՎԿ) փորձագիտական հարթակում կազմակերպված "Հայաստանի "ատոմային" երկընտրանքը. Նոր ԱԷԿ-ի կառուցում' Ռուսաստանի հետ եւ առանց դրա" առցանց քննարկման ժամանակ:

"Մեծամորի ատոմակայանի փակումն՝ առանց նորի կառուցման, աղետ կլինի Հայաստանի համար։ Կանաչ էներգետիկան դիսպետչերիզացիա չի ապահովում։ Դրանք չերաշխավորված հզորություններ են։ Արեւային էլեկտրաէներգիան նպատակահարմար չէ որեւէ մեկի համար: Առավել ևս՝ Հայաստանը շարունակում է կոնֆլիկտի մեջ գտնվել իր հարևանների հետ, իսկ արևային կայանները հեշտ թիրախ են հակառակորդի համար ։ Այսինքն,  նման կայանները Հայաստանի համար նպատակահարմար չեն՝ ազգային անվտանգության ապահովման տեսանկյունից", - համոզված է փորձագետը։

Հարությունյանը նշել է, որ ի սկզբանե էներգետիկայի ոլորտի փորձագետների համար երկընտրանք էր դրված. ինչպիսին կլինի նոր ԱԷԿ-ը Հայաստանում ՝ ռուսական թե այլ երկրի։ Սակայն, նրա խոսքով, այդ երկընտրանքին այսօր ավելացել է նոր հարց՝ կկառուցվի արդյոք ԱԷԿ, ընդհանրապես, այն բանից հետո, երբ ՀՀ վարչապետը հայտարարել է, որ իրենք մտադիր են ընտրություն կատարել հօգուտ ամերիկյան տիպի փոքր հզորության մոդուլային էլեկտրակայանների: Փորձագետը թերահավատորեն է վերաբերվել նման ընտրությանը,  համոզմունք հայտնելով, որ Հայաստանի էներգետիկ անվտանգությունը կարող են ապահովել միայն խոշոր հիդրոէլեկտրակայանները կամ ԱԷԿ-ը: Այդ առումով նա հիշեցրել է, որ Մեծամորի ԱԷԿ-ն ապահովում է երկրում արտադրվող բոլոր հզորությունների 30-40 տոկոսի գեներացումը, որի մեծ մասը գնում է արտահանման:

Միևնույն ժամանակ, նա ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ այսօր աշխարհում կառուցվել է ընդամենը երկու մոդուլային էլեկտրակայան, այն էլ Չինաստանում և Ռուսաստանում, և Ռուսաստանում այն լողացող է: "Նման կայանների օգտագործման այլ փորձեր չկան։ Կարծում եմ՝ փոքր մոդուլների օգտին ընտրությունը լուրջ ռիսկեր է պարունակում Հայաստանի համար", - նշել է նա։

Անդրադառնալով 1200 Մվտ հզորությամբ ԱԷԿ-ի կառուցման վերաբերյալ ռուսական կողմի առաջարկներին՝ Հարությունյանը խոստովանել է, որ այն բավականին խոշոր կայան է լինելու, եւ Հայաստանը, պարզապես, տեղ չի ունենա այդքան գեներացնելու: Սակայն, նրա խոսքով, ավելցուկը կարելի էր ուղղել Վրաստանի, Հայաստանի, Ռուսաստանի եւ Իրանի էլեկտրացանցերի միավորման նախագծի խթանմանը:

Անդրադառնալով այն հարցին, թե որքան կարող է Հայաստանի վրա նստել ԱԷԿ-ի եւ փոքր հզորության մոդուլային էլեկտրակայանի կառուցումը, եւ որքան կարող է դա տեւել, Հարությունյանը նշել է, որ մեկ ատոմակայանի կառուցման արժեքը սկսվում է 7 մլրդ դոլարից: "Ատոմակայանի կառուցումը պահանջում է առնվազն 10 տարի, և հայտնի է, որ, որպես կանոն, այն չի տեղավորվում օրացուցային ժամկետներում։ Ինչ վերաբերում է մոդուլային էլեկտրակայաններին, ապա այն բանից հետո, երբ նախագիծը մշակվի կոնկրետ երկրում դրանց հավաքման համար, կպահանջվի 2-3 տարի։ Բայց այստեղ կարևորը ոչ թե շինարարության գինն ու ժամկետն է, այլ այն, ինչը կարևոր է կոնկրետ երկրի համար։ Մոդուլային կայանները Հայաստանի համար շատ մեծ ռիսկեր են պարունակում ազգային անվտանգության ապահովման տեսանկյունից։ Այստեղ կարեւոր է հասկանալ, թե ինչ է պետք հենց Հայաստանին, իսկ նրան ատոմային գեներացիա է պետք, այլ ոչ թե՝ մոդուլային", - ամփոփել է Հարությունյանը։

Հիշեցնենք, որ ավելի վաղ Հայաստանում քննարկվում էր 50-60 ՄՎտ հզորությամբ մի քանի փոքր մոդուլային ատոմային ռեակտորների կառուցման հնարավորությունը: Ընդ որում, դիտարկվում էր, նույնիսկ, երկրի մի քանի մարզերում դրանց կառուցման հնարավորությունը։ Սակայն այս ուղղությամբ ամենագլխավոր խնդիրներից մեկը հայ ատոմագործների շրջանում այդ ռեակտորների կառավարման հմտությունների բացակայությունն է։ Ավելի վաղ Հայկական ԱԷԿ-ի գլխավոր տնօրենի նախկին խորհրդական Գերա Սևիկյանը ԱրմԻնֆո-ին հաղորդել էր, որ սկզբունքային որոշում է կայացվել երկրում 1200 Մվտ հզորությամբ ռուսական ՏՈԻ ռեակտորի օգտագործմամբ նոր բլոկի կառուցման մասին: Սակայն, ինչպես հետագայում նշել է այն ժամանակվա ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Գնել Սանոսյանը, նման հզորության բլոկի կառուցումը հղի է խնդիրներով, քանի որ Հայաստանի ամբողջ էներգետիկ համակարգի հզորությունները կազմում են հենց 1200 Մվտ։

Հիշեցնենք, որ Հայկական ԱԷԿ-ը բաղկացած է երկու բլոկից ՝ խորհրդային (ռուսական) ՎՎԷՌ ռեակտորներով։ Առաջին բլոկը շահագործման է հանձնվել 1976 թվականին, երկրորդը՝ 1980 թվականին։ 1989 թվականի մարտին Սպիտակի երկրաշարժից հետո, որը 25 հազար մարդու կյանք խլեց, կայանի աշխատանքը դադարեցվել էր։ 1995թ. նոյեմբերին, էներգետիկ սուր ճգնաժամի պատճառով, գործարկվել է կայանի երկրորդ էներգաբլոկը՝ 407,5 ՄՎտ հզորությամբ: 2014 թվականի մարտին Հայաստանի կառավարությունը որոշում է ընդունել երկրորդ էներգաբլոկի շահագործման ժամկետը 10 տարով երկարաձգելու մասին՝ մինչև 2026 թվականը: