Փորձագետներ. Հիփոթեքային վարկավորումը Հայաստանում 2025թ. սկզբին հանդարտվել է. պահանջարկը նվազել է եկամտահարկի վերադարձի չեղարկման պատճառով

Արմինֆո. Հայաստանի հիփոթեքային վարկավորման շուկայում 2025թ. առաջին ամիսների համեմատական անդորրը դեկտեմբերյան, այսպես կոչված, պրոգրեսիվ աճի հետևանք էր։ Փորձագետներն ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում հենց մինչև 2024թ. վերջը հիփոթեք ձևակերպել ցանկացողների մեծ հոսքը բացատրել են նրանով, որ այդ վարկերի գծով հարկային նվազեցման մեխանիզմը 2025թ. - ից չեղարկվում է: Փաստորեն, ինչպես պարզաբանել են նրանք, բոլոր նրանք, ովքեր հասցրել են հիփոթեքային վարկ ստանալ մինչև այս տարի, հնարավորություն կունենան օգտվել արտոնյալ մեխանիզմից։

Փորձագետների շրջաանում հատուկ մտահոգություն չի հաարուցում  անցյալ տարվա վերջին պրոգրեսիվ հիփոթեքային վարկավորումը, ինչը նրանք բացատրում են այդ վարկերի իրացվելի ապահովվածությամբ:

Մինչդեռ, նախօրեին ՀՀ Կենտրոնական բանկի նախագահ Մարտին Գալստյանը վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքին նվիրված մամուլի ասուլիսի ժամանակ, պատասխանելով լրագրողների հարցերին, հաղորդել էր 2025թ. հունվար-ապրիլին հիփոթեքային վարկավորման ցածր աճի մասին՝ ընդամենը 2,8%։ Առանձնապես չբացելով փակագծերը՝ նա դա բացատրել էր 2024 թվականի դեկտեմբերին բանկերի կողմից front-load-ի (այսինքն ՝ պրոգրեսիվ վարկավորում - խմբ.) անցկացմամբ, որից հետո, հետեւաբար, հունվար-փետրվարը պետք է ավելի թույլ լիներ, իսկ մարտ-ապրիլին կրկին զուսպ ակտիվություն էր նկատվում։ "Կարծում եմ, որ այս ժամանակահատվածի համար դա հիփոթեքային վարկավորման աճի ընդունելի մակարդակ է։ Եվ արձանագրված տեմպը դեկտեմբերի համեմատ միանգամայն ընդունելի է"։

Ինչպես նշում են ԱրմԻնֆո-ի վերլուծաբանները, բանկերի կողմից ռեզիդենտներին տրամադրված հիփոթեքային վարկերի ծավալը, ըստ ՀՀ ԿԲ վիճակագրության, 2024 թվականի դեկտեմբերին աճել է 7,6% - ով, IV եռամսյակում՝ 15,7% - ով, իսկ տարեկան կտրվածքով՝ 37,4% - ով՝ հասնելով մինչև 1,471 տրլն դրամի ($3,7 մլրդ), որի 93%-ը դրամային հիփոթեք է։ 2025թ. հունվարին արձանագրվել է հիփոթեքային վարկերի ծավալի չնչին անկում, այնուհետև փետրվարին հաջորդել է 1% աճ ՝ այդ տեմպերի պահպանմամբ և մարտին, և ապրիլին, ինչը հունվար-ապրիլին ձեւավորել է 2,6% աճ (2024թ. նույն ժամանակահատվածի 5,3% - ի դիմաց, ընդ որում, ամսական նկատելի աճով)՝ հասնելով 1,510 տրլն դրամի (3,9 մլրդ դոլար)։

Վարկային ընկերությունները 2024 թվականի արդյունքներով տրամադրել են 23.8 մլրդ դրամ (60.1 մլն դոլար) ծավալով հիփոթեքային վարկեր՝ դեկտեմբերի 1% աճով, 4-րդ եռամսյակում՝ 3.5%, իսկ տարեկան կտրվածքով ՝ ընդամենը 0.2% (2023 թվականի 13% անկման դիմաց) ։ 2025թ. հունվար-ապրիլին արձանագրվել է հիփոթեքային վարկերի ծավալի 3,5% անկում (2024թ.նույն ժամանակահատվածի 4% անկման դիմաց)՝ ամենամսյա կրճատմամբ. հունվարին՝ 0,8%, փետրվարին ՝ 0,6%, մարտին ՝ 0,8%, և ապրիլին՝ 1,4%, ինչի արդյունքում ծավալը նվազել է մինչև 22.98 մլրդ դրամ (58.9 մլն դոլար)։

Բանկերի և վարկային ընկերությունների կողմից տրամադրված հիփոթեքային վարկերի ընդհանուր ծավալը 2025 թվականի մայիսին հասել է 1.533 տրիլիոն դրամի (3.93 մլրդ դոլար) ՝ տարեկան կտրվածքով աճելով 33.2% - ով ։ Մինչ այդ, ողջ 2024 թվականի ընթացքում հիփոթեքային վարկերի միագումար ծավալն աճել է 36,5% - ով ՝ հասնելով 1,495 տրլն դրամի (3,8 մլրդ դոլար)։

ԱրմԻնֆո-ի պատրաստած Հայաստանի բանկերի ֆինանսական վարկանիշի համաձայն՝ 31.03.2025թ. դրությամբ հիփոթեքային վարկերի ծավալը հասել է 1.550 տրլն դրամի (3.96 մլրդ դոլար)՝ առաջին եռամսյակում 6.3% աճով, իսկ տարեկան կտրվածքով՝ 36.5%, այն դեպքում, երբ մեկ տարի առաջ եռամսյակային և տարեկան աճը կազմել է, համապատասխանաբար, 3,8% և 27%: Ողջ 2024 թվականի ընթացքում հիփոթեքային վարկերի ծավալն աճել է 33,1% - ով, ընդ որում, միայն 4-րդ եռամսյակում՝ 11,8% - ով՝ 2023 թվականի տարեկան եւ եռամսյակային, համապատասխանաբար, 28%-ի և 7,4%-ի դիմաց։

Հիշեցնենք, որ հիփոթեքային վարկավորման շրջանակներում եկամտահարկի վերադարձման իրավական նորմը սկսել է գործել 2014 թվականի նոյեմբերից ՝ նպատակ ունենալով ոլորտում կայուն և վճարունակ պահանջարկ ձևավորել, ինչպես նաև լուծել սոցիալական խնդիրներ: Նման վարկերի թվի կամ գնորդի սոցիալական կարգավիճակի ոչ մի սահմանափակում գոյություն չուներ: Բայց 2017 թվին ֆինանսական իշխանությունները՝ ի դեմս Ֆինանսների նախարարության, հայտարարեցին, որ սոցիալական բաղադրիչը չնչին է եղել, իսկ արդեն 2021 թվին կողմ  արտահայտվեցին Երևանում այդ ծրագրից աստիճանաբար հրաժարվելուն, և ՀՀ հարկային օրենսգրքում համապատասխան փոփոխությունները նույն տարվա օգոստոսին հավանության արժանացան կառավարության կողմից։

Այդպիսով, նախաձեռնությունն ուղղված էր այս ծրագրի միջոցով տարածքային համաչափ զարգացմանը և դրան ավելի հստակ սոցիալական բնույթ հաղորդելուն: Մասնավորապես, այս արտոնության չեղարկման մեկնարկը տրվել է 2022 թվականի հուլիսի 1-ին, նախ, այն քաղաքացիների համար, ովքեր որոշել են հիփոթեկով բնակարան ձեռք բերել Երևանի 1-ին գոտում (Կենտրոն)։ 2023 թվականի հունվարի 1-ից այդ արտոնության չեղարկումն ուժի մեջ է մտել նրանց համար, ովքեր բնակարան են ձեռք բերել 2-րդ գոտում, 2023 թվականի հուլիսի 1-ից՝ 3-րդ գոտում, իսկ 2025 թվականից արտոնությունը չեղարկվել է ողջ մայրաքաղաքում։