Հայաստանը պատրաստվում է պետական պարտքի "ռեբրենդինգի"

Արմինֆո. Հայաստանի պետական պարտքի չափն առաջիկայում կարող է նվազել։ Դա արվելու է ոչ թե նախկինում ստանձնած պետական փոխառու պարտավորությունների մարման հաշվին, այլ՝ պետական պարտքը կարգավորող օրենսդրության արմատական վերանայման շնորհիվ ։ "Փոփոխություններ կատարելը նպատակ չի հետապնդում բորբոքել երկրի տնտեսական իշխանությունների ախորժակը նոր ՝ "օրենսդրորեն անսահմանափակ" փոխառություններ ներգրավելու համար, այլ միայն պայմանավորված է պետական պարտքի նկատմամբ սահմանված միջազգային ստանդարտի պահանջներին համապատասխանելու անհրաժեշտությամբ", - ԱրմԻնֆո-ի թղթակցին հավաստիացրել է ՀՀ ֆինանսների նախարարության պետական պարտքի կառավարման վարչության պետի պաշտոնակատար Մարինե Մելիքյանը:

Ինչ է եղել.

Ներկայումս Հայաստանի պետական պարտքը ներառում է հենց կառավարության, ինչպես նաև երկրի Կենտրոնական բանկի պարտքային պարտավորությունները, որոնք առաջանում են բյուջեի պակասուրդի և այն ծածկելու համար լրացուցիչ միջոցների ներգրավման անհրաժեշտության դեպքում: Կառավարության պարտքն, իր հերթին, բաժանվում է արտաքինի և ներքինի (այդ թվում ' կառավարության երաշխավորությամբ տրված վարկերը, որոնք երևում են ԿԲ արտաքին պարտքի սյունակում): Առաջին դեպքում դրանք ՀՀ կառավարության պարտքային պարտավորություններն են միջազգային կազմակերպությունների և օտարերկրյա պետությունների հանդեպ, ինչպես նաև եվրապարտատոմսերի թողարկումից ստացված միջոցները, իսկ ներքին պարտքի դեպքում՝ նրա պարտավորությունները երկրի ռեզիդենտների հանդեպ:

Դեռևս 2015 թվականի ամռանը փոփոխություններ են կատարվել "Պետական պարտքի մասին" ՀՀ օրենքում, որոնցով սահմանվել են բաժանարար գծերը կառավարության և ԿԲ պարտքի միջև: Նախորդ օրենքը արտաքին պարտքի ծավալը ՀՆԱ-ի նկատմամբ սահմանափակում էր 60% - ի սահմաններում, այսինքն, օրենքը թույլ չէր տալիս, որպեսզի կառավարության և Կենտրոնական բանկի վերցրած պարտքերը միասին գերազանցեն երկրի ՀՆԱ-ի 60% - ը: Այսպիսով, մեխանիկական փոփոխությունների արդյունքում արձանագրվել է, որ Հայաստանի արտաքին պարտքը չի գերազանցել թույլատրելի շեմը։ Դրանով իսկ՝ կառավարությանը տրվել է նոր վարկային միջոցներ ներգրավելու հնարավորություն, իսկ ԿԲ-ն ստացել է նոր վարկերի լրացուցիչ հնարավորություններ։

"Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին" և "Պետական պարտքի մասին" օրենքներում 2017 թվականին կատարված փոփոխություններով Ֆինանսների նախարարությունն առաջարկել է միջնաժամկետ և երկարաժամկետ ժամանակահատվածի համար նախատեսել կառավարության պարտքի մակարդակի երեք շեմ ՝ 40%, 50% և 60%: Այսպես, պարտքի 40%-ի շեմը գերազանցելու դեպքում կապիտալ ծախսերը պետք է գերազանցեն պետբյուջեի պակասուրդը։  50%-ը գերազանցելու դեպքում պահանջները խստացվում են, և բացի նախորդ պահանջից, սահմանվում են ընթացիկ ծախսերի սահմանափակումներ: Նշվում էր, որ այդպիսով կաշխատի պարտքի "ոսկե կանոնը", որը նախատեսում է ֆինանսավորման հնարավորություն՝ բացառապես կապիտալ ծախսերի փոխառությունների հաշվին։ Մոտեցումներն էլ ավելի են խստացվում, երբ պարտքը գերազանցում է ՀՆԱ - ի 60%-ը. ընթացիկ ծախսերը կապվում են ներքին եկամուտների, հատկապես՝ հարկային մուտքերի հետ: Բացի այդ, եթե նախկինում պարտքի թույլատրելի 60 տոկոս շեմը սահմանվում էր նախորդ տարվա ՀՆԱ-ի նկատմամբ, ապա նոր սահմանումներով ՀՆԱ-ի նկատմամբ հարաբերակցությունը աարձանագրվել է ընթացիկ տարվա համար։ Դրա հետ մեկտեղ, ֆորսմաժորի՝ գլոբալ տարերային աղետի, պատերազմի դեպքում ճգնաժամային տնտեսության պայմաններում կառավարությանը թույլատրվել է գերազանցել 60 տոկոսի շեմը։ Այդ թույլատրելի շեմը գերազանցելով՝ օրենքը կառավարությանը պարտավորեցնում էր Ազգային ժողով ներկայացնել ծրագիր, որտեղ ցույց է տրվելու, թե ինչպես է կառավարությունը պատրաստվում գնալ պետական պարտքի մակարդակի իջեցմանը։

Ինչ կլինի.

Սակայն, եթե նախորդ բոլոր փոփոխությունները կրում էին "իրավիճակային բնույթ", ներկայիս փոփոխությունները ենթադրում են պետական պարտքի ողջ "փիլիսոփայության" վերանայում։ Այսպես, Ֆինանսների նախարարությունն առաջարկում է ևս մեկ անգամ վերանայել "պետական պարտք" հասկացությունը՝ դրանից բացառելով Կենտրոնական բանկի արտաքին պարտքը և պետական երաշխիքները, ընդ որում ՝ ներառելով համայնքների պարտքը։

Նպատակը, ինչպես ընդգծում է Մարինե Մելիքյանը, ժամանակին համընթաց գնալն է։ «Ողջ աշխարհում պետական պարտքը ներառում է կառավարության պարտքը և համայնքների պարտքը: Աշխարհի ոչ մի երկրում Կենտրոնական բանկի պարտքը պետական պարտքի մաս չի համարվում։ Փոփոխությունների արդյունքում մենք ներդնում ենք նոր հասկացություն՝ "հանրային հատվածի պարտք" (Public sector debt), որը ներկայացնում է պետական պարտքի, հանրային հատվածի պետական ֆինանսական և ոչ ֆինանսական կազմակերպությունների պարտքի ամբողջությունը: Այսինքն, եթե մտովի պատկերացնենք բուրգ, ապա դրա գագաթին (եւ ծավալով ամենամեծը) կհայտնվի «հասարակական հատվածի պարտքը», որից ցածր հաջորդում է պետական պարտքը, որը կներառի միայն կառավարության (Central Government debt) եւ համայնքների (Municipal debt) պարտքը ՝ դուրս թողնելով ԿԲ - ի պարտքը (կմտնի Public sector debt-ի կազմի մեջ) եւ երաշխիքները», - նշել է մասնագետը:

Բացի այդ, Ֆինանսների նախարարությունը սահմանում է "համայնքների պարտք" հասկացությունը, ինչպես նաեւ սահմանում է տեղական իշխանությունների լիազորությունները փոխառություններ ներգրավելիս: Համայնքների կողմից ներգրավված միջոցները (նախադեպերն այնքան էլ շատ չեն. միայն Երեւանի համայնքն ունի ԵՆԲ - ից ստացված վարկ, այն էլ Ֆինանսների նախարարության հավանությամբ) միայն «լռելյայն» են համարվում պետական պարտքի մաս: Գործող օրենքը համայնքներին միայն պարտավորեցնում է նոր վարկ ներգրավել՝ հինը մարելուց հետո միայն։ Իսկ այժմ Ֆինանսների նախարարությունը պետության համար ռիսկերի համահարթեցման նպատակով առաջարկում է սահմանափակել համայնքների փոխառության ներգրավման հնարավորությունները՝ նրանց հնարավորություն տալով վարկեր վերցնել միայն ներքին աղբյուրներից, քանի որ համարել է, որ "դեռեւս խնդիրներ կան՝ համայնքների ներուժի զարգացման հետ կապված": "Առայժմ հնարավորություն կտանք համայնքներին աշխատել ներքին ֆինանսական շուկայի հետ, պարտատոմսեր թողարկել, բանկերից դրամային վարկեր վերցնել», - պարզաբանել է ֆինանսների նախարարության ներկայացուցիչը:

Առաջարկվող փոփոխությունների մասշտաբները հասկանալու համար նշենք. որ դեռևս գործող տերմինաբանությամբ 2025 թվականի հունվար-հուլիս ամիսներին Հայաստանի պետական պարտքը դոլարային արտահայտությամբ աճել է մոտ 1 մլրդ 256 մլն դոլարով՝ 2024 թվականի վերջի 12 մլրդ 842.2 մլն դոլարից հասնելով 14 մլրդ 098.6 մլն դոլարի։ Սակայն, պլանավորված ճշգրտումների արդյունքում այդ թիվը կնվազի: Այն «կզրկվի» ԿԲ-ի պարտքից (200,9 մլրդ դրամ կամ 523,3 մլն դոլար), դրան կավելացվի Երեւանի համայնքի պարտքը (5,3 մլն եվրո), եւ պետական պարտքը նոր դասակարգմամբ կկազմի 13 մլրդ 279 մլն դոլար։

Ընդ որում, ինչպես վստահեցնում է վարչության ղեկավարի պաշտոնակատարը, դա բնավ չի նշանակում, որ կառավարությունը նման քայլի է գնում նոր վարկային միջոցներ ներգրավելու համար հերթական հնարավորություն ստանալու և պարտքի բեռը զուտ տեսողական նվազեցնելու անհրաժեշտությունից ելնելով, քանի որ կառավարության պարտքի ավելացման համար գործող շեմերը պահպանվում են ։ Կառավարությունը, ինչպես եւ նախկինում, կսահմանափակվի դրանցով, քանի որ կառավարության պարտքի բուն կառուցվածքը կմնա նույնը։ Դե, թերեւս, այն մի փոքր կթեթևացնեն. երաշխիքները դուրս կգան դրա կազմից (հուլիսի վերջին ցուցանիշը հասել է 26,8 մլրդ դրամի)։

Կարևոր է, որ ՀՀ ֆինանսների նախարարությունը նաև առաջարկում է վերանայել պետական պարտքի ներգրավման նպատակները, ինչպես նաև պետական պարտքի կառավարման հիմնական նպատակը՝ նոր նորմատիվ ակտերին և միջազգային առաջատար փորձին համապատասխան:

«Գործող կարգավորումները նախատեսում են երկարաժամկետ հեռանկարում տոկոսադրույքների գծով վճարումների ծավալի նվազում: Սակայն, պարտքի կառավարման ժամանակ ակնհայտ է դառնում, որ հնարավոր չէ պարտքի ֆիզիկական մեծացման դեպքում երկարաժամկետ հեռանկարում նվազեցնել դրա սպասարկման տոկոսադրույքները բացարձակ մեծությամբ", - պարզաբանում է Մելիքյանը։ Ինչ վերաբերում է պետական պարտքի ներգրավման նպատակներին, ապա բացի բյուջեի պակասուրդը ծածկելու նպատակներից, ամրագրվում է պարտքի ներգրավման հնարավորությունը նաև կառավարության կայունացման ֆոնդը համալրելու համար:

Ամեն ինչ այնքան էլ պարզ չէ.

Միևնույն ժամանակ, Հայաստանը դեռևս չի պատրաստվում հրաժարվել բյուջետային աջակցության վարկերից, այն դեպքում, երբ երկրի ֆինանսական իշխանությունները դեռևս 2017 թվականից հայտարարում էին, որ պատրաստ են 2019 թվականից, իսկ հետո՝ 2021 թվականից հրաժարվել արտաքին ֆինանսական օգնությունից ՝ բյուջետային վարկերի տեսքով՝տնտեսության հիմքերն ուժեղացնելու համար անցնելով թիրախակային վարկավորման։ Ինչպես 2020թ. վերջին ԱրմԻնֆո-ի թղթակցին հայտարարել էր այն ժամանակ ֆինանսների նախարար Ատոմ Ջանջուղազյանը, այսօր շատերն այդ գործիքը բավականին գրավիչ են համարում, քանի որ բյուջետային աջակցության վարկը տարբերվում է փոխառությունների այլ տեսակներից նրանով, որ չունի որոշակի նպատակային ծախսման ծրագիր և տրամադրվում է արտոնյալ պայմաններով: Այնուամենայնիվ, նման արտոնյալ վարկերը վտանգավոր են նրանով, որ երկիրը կարող է հայտնվել լիակատար կախվածության մեջ արտաքին փոխառություններից, նշել էր նախարարը։

«Եթե ցանկանում ես ակտիվորեն միջամտել երկրի տնտեսական զարգացմանը, միշտ ավելի շատ ես ծախսում, քան թույլ են տալիս քո եկամուտները։ Իսկ դա, ներկա պայմաններում, հնարավոր չէ անել առանց բյուջետային աջակցության վարկերի», - եզրափակել է Մարինե Մելիքյանը, ում հետ դժվար է չհամաձայնել։