Փորձագետ․ Հայաստանի հանքարդյունաբերությունը կանգնած է զարգացման նոր փուլի առջեւ

Արմինֆո. Հայաստանի հանքարդյունաբերության վճարված հարկերի հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ 2024 թվականի արդյունքներով կազմել է 25,6% ՝ 2023 թվականի 16,9%-ի դիմաց, իսկ մետաղագործական արդյունաբերությանը՝ 7,2% ՝ նախորդ տարվա 10,5% - ի դիմաց ։ Այդ մասին հայտարարել է տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը՝ ներկայացնելով "Հանքարդյունաբերության ազդեցությունը Հայաստանի տնտեսության վրա" թեմայով հետազոտությունը։

2025 թվականին հարկերի հարաբերակցությունը ՀՆԱ - ի նկատմամբ կազմել է 25,3%, մետալուրգիայինը՝ 8,4%։ Ինչպես նշել է Պարսյանը, հանքարդյունաբերության ոլորտն այս չափանիշով գերազանցում է հանրապետական միջին ցուցանիշը, որը կազմում է 23-24 տոկոսի սահմաններում:

Տնտեսագետը հաղորդել է, որ հանքարդյունաբերությունը հարկերի մասով պետական գանձարան է ուղղել 133 մլրդ դրամ, ինչը 48% - ով գերազանցում է մեկ տարվա վաղեմության ցուցանիշը: Ընդ որում, այդ գումարի 77 տոկոսը բաժին է ընկնում Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատին (ԶՊՄԿ)։ Իսկ մետալուրգիական ճյուղում դիտվում է հարկային վճարումների նվազում։

Վկայակոչելով Պետական եկամուտների կոմիտեի տվյալները՝ Պարսյանը նշել է, որ 2024 թվականին հանքարդյունաբերության ոլորտում գործել է 403 ձեռնարկություն (2023 թվականին՝ 385, 2022 թվականին՝ 377), մետալուրգիայի ոլորտում՝ 99 (2023 թվականին՝ 86, 2022 թվականին ՝ 81):

Հանքարդյունաբերության ճյուղի շրջանառությունը վերջին 2 տարում կրճատվել է 20 մլրդ դրամով, բայց միայն 2023 թվականի համեմատ՝ 1,7% - ով ։ Նման ցուցանիշներ, ինչպես նշել է նա, գրանցվել են նաև մետալուրգիական ոլորտում։ «Վերջին 2 տարվա ընթացքում մետալուրգիական արդյունաբերության ձեռնարկությունների շրջանառությունը նվազել է 30% - ով: Դա պետք է կարեւոր ազդակ լինի, եթե մենք զարգացնենք մետալուրգիական ուղղությունը", - ասել է փորձագետը։

Չնայած այն հանգամանքին, որ նախորդ տարվա արդյունքներով անկում է գրանցվել՝ ինչպես արտադրության, այնպես էլ եկամուտների ծավալներում, նկատելի աճ է գրանցվել աշխատատեղերի գծով ։ Ինչպես նշել է Պարսյանը, ոլորտում կա 13 հազար աշխատատեղ ՝ 2023թ. 12 հազար 604-ի դիմաց ։ «Մետաղագործության ճյուղում իրավիճակը մտահոգիչ է, որտեղ աշխատատեղերի կրճատում է նկատվում։ Նոր նախագծերը շատ են, բայց նրանք, ովքեր քաղաքականություն են մշակում այս ճյուղում, պետք է համապատասխան հետեւություններ անեն և որոշակի քայլեր ձեռնարկեն", - ասել է փորձագետը:

Տնտեսագետն իր ուսումնասիրության մեջ անդրադարձել է նաև արտահանման բաղադրիչին։ Նրա խոսքով ՝ հանքարդյունաբերությանը 2025 թվականին բաժին է ընկնում 22,6 տոկոս (2024 թվականի 22,9 տոկոսի դիմաց)։ Ընդ որում, արտադրանքի ավելի քան 52%-ն արտահանվում է Չինաստան։ Դրան հաջորդում են ծխախոտի արդյունաբերության արտահանման մասնաբաժինը՝ 10% (2024թ. ՝ 11,9%), տեքստիլ արդյունաբերությունը՝ 14,1% (2024թ. ՝ 13%), ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքների արտադրությունը ՝ 8,5% (2024թ. ՝ 5,8%), սև մետաղների արտադրությունը ՝ 5,8% (2024թ. ՝ 8,5%) և այլն։

Նշելով, որ Հայաստանում քիչ են արտահանման կողմնորոշմամբ ձեռնարկությունները, Պարսյանը նշել է, որ 2024 թվականի արդյունքներով Հայաստանի մետալուրգիական արդյունաբերության ողջ արտադրանքն արտահանվել է, մինչդեռ, ոգելից խմիչքների արտադրությունում արտահանվել է 44,9%, 55,1% - ը բաժին է ընկել ներքին սպառմանը, ծխախոտային արտադրատեսակների 69,6% արտահանվել է, 30,4%-ը ՝ ներքին սպառմանը, ՏՏ՝ 80%-ն արտահանվել է, 20%-ը՝ ներքին շուկային։

«Ճյուղը կանգնած է զարգացման նոր փուլի առջև, և այս պահին տնտեսական, հարկային ոլորտում իրականացվող քաղաքականությունները պետք է զարգացման նոր նպատակներ դնեն: Մենք պետք է նոր ծրագրեր իրականացնենք, վերանայենք հանքարդյունաբերության ոլորտի քաղաքականությունը ՝ կողմնորոշվելով խոշոր նախագծերին, որոնք կարող են զգալի արդյունքներ տալ և ավելի քիչ ռիսկեր պարունակել։ Այստեղ մենք շատ անելիքներ ունենք", - ամփոփել է նա։

Նշենք, որ ըստ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի տվյալների, 2025 թվականի հունվար-հուլիս ամիսներին հանքարդյունաբերության արտադրության և բաց հանքերի մշակման ծավալները տարեկան կտրվածքով նվազել են 1% - ով՝ կազմելով 265 մլրդ դրամ ։ Մետաղական հանքաքարերի արդյունահանումը 2%-ով նվազել է՝ հասնելով 245.6 մլրդ դրամի։

ՀՀ մաքսային ծառայության տվյալների համաձայն, 2024 թվականին Հայաստանը 20,4 տոկոսով ավելացրել է պղնձի հանքաքարի արտահանման ծավալը՝ մինչև 341,5 հազար տոննա (2023 թվականի 20,4 տոկոս անկման դիմաց)։ Միաժամանակ, պղնձի հանքաքարի մաքսային արժեքն աճել Է 15,5%-ով՝ կազմելով 558,3 մլն դոլար։

Պղնձի հանքաքարն արտահանվել է, հիմնականում, Չինաստան (76,6%), Բուլղարիա (13,3%), Սերբիա (2,8%), Շվեյցարիա (2,6%), ՌԴ (2,4%) Իրան (2,2%): Բոլորովին փոքր ծավալի հանքաքար է արտահանվել Նիդերլանդներ, Միացյալ Թագավորություն և Ավստրալիա:

Հաշվետու տարում մոլիբդենի խտանյութի արտահանումն աճել է 2,5%-ով (2023թ. 8,2% աճի դիմաց)՝ կազմելով 11,4 հազար տոննա, մաքսային արժեքի 4,1% անկման դեպքում ՝ մինչև 220,6 մլն դոլար: Հայաստանից մոլիբդենի խտանյութ է մատակարարվել Բելգիայի (41,6%), Չինաստանի (17,9%), Ռուսաստանի (13,2%), Հոնկոնգի (7,7%), Կորեայի Հանրապետության (6,3%), Չինաստանի (17,9%), Թաիլանդի (5,3%), Նիդերլանդների (4,9%), ինչպես նաև

Սլովենիայի, Ավստրիայի, Հնդկաստանի, Ավստրալիայի, Միացյալ Թագավորության շուկաներ: