Վարդան Արամյան. Անխոհեմ կլինի, եթե կառավարությունը գնա ՀՆԱ-ում պետական պարտքի թույլատրելի վերին շեմի վերանայման

Արմինֆո. 2018 թվականին սահմանված սահմանափակումները՝ կապված  ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի հարաբերակցության օրենսդրական կարգավորման հետ, ինքնանպատակ չեն եղել, և այդ պարամետրերի վերանայումը հղի է հետևանքներով:  Արմինֆո գործակալությանը բացառիկ հարցազրույցում հայտնել է Հայաստանի ֆինանսների նախկին նախարար Վարդան Արամյանը ։

Մարտի 19-ին մամուլի ասուլիսում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր, որ առաջիկա օրերին ՀՀ կառավարությունը Կենտրոնական բանկի և փորձագիտական հանրության հետ կքննարկի ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի թույլատրելի շեմի հնարավոր վերանայումը։  ՀՀ կառավարության ղեկավարը հիշեցրել է, որ Բրյուսել կատարած իր վերջին այցի ընթացքում ակնհայտ է դարձել, որ Եվրոպական միությունը պատրաստ է ֆինանսավորել Հայաստանում զարգացման ծրագրերի իրականացումը:  Նրա խոսքով, նախատեսված ծրագրերի իրականացմանը ֆինանսական մասնակցություն ունենալու համար Հայաստանը պետք է մտածի արտերկրից լրացուցիչ ռեսուրսներ ներգրավելու մասին: Այստեղ, սակայն, ինչպես նշել է Փաշինյանը, զգայուն խնդիր կա՝ կապված ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի հարաբերակցության օրենսդրական սահմանափակման հետ:

Մինչդեռ, ըստ Վարդան Արամյանի, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) հանձնարարականների հիման վրա 2017-ին ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից առաջարկված պետական պարտքի մակարդակի երեք շեմերը՝  40%, 50% և 60% միջնաժամկետ և երկարաժամկետ ժամանակահատվածի համար (այդ ժամանակ Վարդան Արամյանը գլխավորում էր ՀՀ ֆինանսների նախարարությունը- խմբ.) կոչված էին դառնալու հանրապետության ամբողջ պարտքային քաղաքականության ուղենիշները:

Ինչպես պարզաբանում է փորձագետը, պետական պարտքի համար թույլատրելի շեմերի սահմանումը երկու հիմնական նպատակ է հետապնդում. առաջինը՝ պետական պարտքի շատ բարձր շեմը կարող է հանգեցնել զարգացող երկրների ոչ տոկոսային ծախսերի արտամղմանը, որոնց համար <պարտքն ավելի թանկ է> եւ 60 տոկոսի շեմը գերազանցելու դեպքում տոկոսավճարներին ուղղվող ծախսերը սկսում են ավելի արագ աճել, քան եկամուտները:  Այդպես էր Թուրքիայի հետ, երբ 2000 թ.-ից հետո նա սկսեց ճգնաժամեր ապրել հենց պետական պարտքի հետ կապված խնդիրների պատճառով։

Ուստի, շատ զարգացող երկրներում ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի վերին թույլատրելի շեմը սահմանվել է հենց 60 տոկոս, եւ միայն շատ քչերում ՝ 70 տոկոս։ Հայաստանի համար, միջազգային փորձագետների առաջարկությունների համաձայն, <հարմարավետության գոտին> սահմանափակվել է 60%-ով ։

Բացի այդ, անհրաժեշտ է հիշել, որ պետությունը գնում է պետական պարտքի մակարդակի բարձրացման ՝ երկարաժամկետ հեռանկարում կապիտալ ծախսեր իրականացնելու համար։  Հենց նրանք պետք է խթանեն պակաս զարգացած ենթակառուցվածք ունեցող զարգացող երկրների տնտեսության աճը։ < Որքանով են այդ ծախսերը արդյունավետ կլինեն, հավերժական հաց է: Սակայն դրանք պատշաճ մակարդակով չիրականացնելով ՝ երկիրը <տուգանում է> տնտեսական աճը>, - ընդգծել է փորձագետը ։

Մինչդեռ, ըստ ՀՀ ֆինանսների նախարարության տվյալների, 2018 թվականին արտասահմանյան վարկային ծրագրերի կատարման համեմատաբար ցածր ցուցանիշ է եղել ՝ 50-60% - ով ։  Դրանք ճանապարհային եւ ջրային տնտեսության զարգացման ծրագրեր են, ինչպես նաեւ էներգետիկայի ոլորտում ծրագրեր, մասնավորապես՝ Հայկական ԱԷԿ-ի շահագործման ժամկետի ավեկացման ծրագրով:

Մինչդեռ, ինչպես նշում է միջազգային փորձը, զարգացած ենթակառուցվածք ունեցող երկրների տնտեսությունն ունի աճի ներուժ: <Բայց եթե երկիրը չունի սեփական միջոցներ ենթակառուցվածքային նախագծերում ներդրումների համար, այն պետք է ներգրավի դրանք դրսից:  Տվյալ դեպքում վտանգավոր է ոչ թե պարտքի ավելացումը, այլ այն, թե ինչ նպատակով են ծախսվելու ներգրավված միջոցները>, - ընդգծել է Արամյանը ։

Գաղափարին հավատարիմ մնալու և <ճշմարիտ ուղուց շեղվել> թույլ չտալու համար Հայաստանի կառավարությունը 2017 թվականին նախաձեռնել է ֆիսկալ կանոնների փոփոխություն։  Խորհրդակցելով միջազգային փորձագետների հետ,  և կոնկրետ տրամաբանության հիման վրա Հայաստանը որոշել է իր համար թույլատրելի պետական պարտքի շեմերը։  Այսպես՝ պետական պարտքի 40 տոկոսը գերազանցելու դեպքում կապիտալ ծախսերը պետք է գերազանցեն պետբյուջեի դեֆիցիտը։  Ընդ որում, հանրապետությունը պարտավորվում է պետական պարտքը նվազեցնել: Գերազանցելով նորմայի 50%  շեմը ՝ խստացվում են պահանջները և, բացի նախորդ պահանջից, սահմանվում են ընթացիկ ծախսերի սահմանափակումներ և գործում է պարտքի <ոսկե կանոնը>, որը նախատեսում է ֆինանսավորման հնարավորություն բացառապես կապիտալ ծախսերի փոխառությունների հաշվին: Մոտեցումներն էլ ավելի են խստացվում պետական պարտքի՝ ՀՆԱ-ի 60 տոկոսը գերազանցելուց հետո, և ընթացիկ ծախսերը կապվում են ներքին եկամուտների հետ ։  Ընդ որում, պետությունը պարտավորվում է վերադառնալ պետական պարտքի մակարդակի նվազեցմանը ՝ հուսալի <անվտանգության բարձիկի> ձեւավորման համար ։ <Հակառակ դեպքում, նվազում է ոչ միայն արտաքին շոկերին հակազդելու երկրի ունակությունը, այլեւ նեղանում է այն անձանց շրջանակը, որոնք պատրաստ են էժան վարկեր տրամադրել ։  Այս համատեքստում ես կոչ եմ անում իշխանություններին ծայրահեղ զգուշություն ցուցաբերել պետական պարտքի թույլատրելի շեմը վերանայելու հարցում>, - հայտարարել է նախկին նախարարը ։

Վարդան Արամյանը համամիտ չէ այն թեզի հետ, որ ցանկացած պարտք կարող է տնտեսական աճ առաջացնել ։  Իսկ սխալն այն է, որ, ըստ փորձագետի, խոսելով պետական պարտքի մասին, ֆինանսական իշխանությունները կենտրոնանում են բացառապես պետբյուջեի հոսքերի վրա ՝ հաշվի չառնելով այնպիսի մակրոտնտեսական ցուցանիշ, ինչպիսին ազգային հարստությունն է, որի կազմում ընդգրկված են պետական ձեռնարկությունները, բնական ռեսուրսներն ու ենթակառուցվածքների արժեքը։

Օրինակ, Արամյանի կարծիքով, որպես պետության խնայողությունների ազգային հարստության բաղկացուցիչ տարր, պետք է գրանցել նաեւ պղնձի չօգտագործված ռեսուրսները եւ դրանք հաշվի առնել պետական գանձարանի հոսքերը պլանավորելիս: Բացի այդ, առանց մակրոտնտեսական կայունության պետք է մոռանալ ներդրումների և տնտեսական աճի մասին։  Ընդ որում, ընդգծում է փորձագետը, մակրոտնտեսական կայունության ապահովումը չի երաշխավորում բարձր տնտեսական աճ, բայց այն, այնուամենայնիվ, տնտեսության աճի գլխավոր պայմանն է:

2017 թ.- ին, նախաձեռնելով երկրի ֆիսկալ ու բյուջետային կանոնների վերանայման գործընթացը, հիշեցնում է Արամյանը, իշխանությունը ձեռնպահ մնաց պետական պարտքի վերին շեմի փոփոխությունից, այդ թվում ՝ հասկանալով, որ դա կարող է բացասաբար ազդել ներդրողների հոգեբանության վրա ։  <Խելամիտ չի լինի, եթե այսօր կառավարությունը վերանայի պետական պարտքի վերին շեմը>,-կարծում է ֆինանսների նախկին նախարարը: Ավելի ճիշտ կլինի պահպանել գոյություն ունեցող կանոնները, եւ այդ ժամանակ, պետական պարտքի վերին շեմը 60 տոկոս գերազանցելու դեպքում, իշխանությունը կդիմի հանրությանը եւ ներդրողին, կբերի շեմը գերազանցելու օբյեկտիվ պատճառներ, ընդ որում ՝ նախանշելով նախկին մակարդակին վերադառնալու կոնկրետ ժամկետները: Վերջին պայմանը, ինչպես նշել է ֆինանսների նախկին նախարարը, հնարավոր է, ոչ այնքան սկզբունքային է երկրի բնակչության համար, բայց սկզբունքորեն կարեւոր նշանակություն ունի ներդրողի համար՝ հանրապետությունում մակրոտնտեսական կայունության ապահովման շրջանակներում:  <Ֆիքս գաղափարն այն է, որ պետական պարտքը կառավարվի այնպես, որ միշտ պահպանվի արտաքին ցնցումներին դիմակայելու ունակությունը>, - եզրափակել է Վարդան Արամյանը:

Հիշեցնենք, որ Հայաստանը 2018 թվականին վերանայել է երկրի ֆիսկալ կանոնները ՝ սահմանելով պետական պարտքի համար թույլատրելի շեմը ՝ ՀՆԱ-ի 40, 50 և 60 տոկոսի չափով։  Դրա հետ մեկտեղ սահմանել է, որ ֆորսմաժորային իրավիճակների դեպքում, ինչպիսիք են բնական աղետները, պատերազմները, կառավարությանը թույլատրվելու է գերազանցել այդ շեմը: Ինչպես այն ժամանակ նշել էին Ֆինանսների նախարարությունում, նոր ֆիսկալ կանոնները ապագայում կկապեն այն գործիչների ձեռքերը, որոնք նախընտրական ծրագրերի շրջանակներում կորոշեն գնալ կենսաթոշակների եւ աշխատավարձերի բարձրացման ։  Նշվում էր, որ օրենքը յուրօրինակ զսպող մեխանիզմ և լուսացույցի դեղին ազդանշան է՝ <հասցնելու գցել արագությունը և չհայտնվելու անդունդում>: