Հայաստանի արտաքին վարկերի գծով չմասհանված մնացորդը կազմել է 1,43 մլրդ դոլար

Արմինֆո.  2019 թվականի հոկտեմբերի 30-ի դրությամբ Հայաստանի արտաքին վարկերի գծով չմասհանված մնացորդը կազմել է 1,43 մլրդ դոլար: Այս մասին ԱրմԻնֆո-ին հայտնել են ՀՀ ֆինանսների նախարարությունից:

Այսպես՝ կնքված միջազգային համաձայնագրերի գծով իրենց հերթին են սպասում  ճանապարհային շինարարության ոլորտում 466 մլն դոլարի վարկային ծրագրերը, էներգետիկան թերի է ֆինանսավորվել 422 մլն դոլարով, գյուղատնտեսությունը և ոռոգումը ՝ 153 մլն դոլարով, կրթությունը ՝ 73 մլն դոլարով, պետական հատվածի բարեփոխումներ ՝ 66 մլն դոլարով, ջրամատակարարումը ՝ 10 մլն դոլարով: Այլ ոլորտների գծով սպասման ռեժիմում են գտնվում 173 մլն դոլարի ծրագրեր:

Սպասումներն ավելի վատ են, քան իրականությո՞ւնը

Օրերս ամփոփիչ ասուլիսում ֆինանսների նախարար Ատոմ Ջանջուղազյանը խոստովանեց, որ նպատակային վարկային ծրագրերի կատարողականության ցածր մակարդակի պատճառով 2019 թվականի վերջին պետական պարտքի մակարդակը ցածր կլինի <2019 թվականի պետական բյուջեի մասին> ՀՀ օրենքում ամրագրված նշագծից: Ջանջուղազյանի խոսքով ՝ 2019-2021թթ.  միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի շրջանակներում իշխանությունները կանխատեսում էին կառավարության պարտքի աստիճանական նվազում ՝ մինչև ՀՆԱ-ի 50% - ի չափով: 2019 թվականը հանրապետությունը, ինչպես սպասվում էր, կփակի այս նշագծից բարձր պարտքով։ Մինչդեռ, արդեն այսօր ակնհայտ է, որ ընթացիկ տարվա արդյունքներով կառավարության պարտքը կլինի ՀՆԱ-ի 49 տոկոսից փոքր-ինչ ավելի, իսկ 2020 թվականին սպասվում է, որ ցուցանիշը կհասնի շուրջ 48,2 տոկոսի: <Հայաստանը շարունակում է մնալ նվազ պարտքի բեռ ունեցող երկիր>,- հայտարարել է ֆինանսների նախարարը:

Մասնավորապես, սպասվում էր, որ ընթացիկ տարին հանրապետությունը կփակի պետական պարտքի 7,423 մլրդ դոլար (3,612 տրլն դրամ, դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի փոխարժեքը ՝ 486,55 դրամ) կամ ՀՆԱ - ի 53,5% - ի մակարդակում: Կառավարության պարտքը կանխատեսվում էր 6,9 մլրդ դոլար կամ ՀՆԱ-ի 49,8%  մակարդակում։ Մինչդեռ, <2020 թվականի պետական պարտքի մասին> օրենքի հիմքում դրված սպասումների համաձայն, ՀՀ պետական պարտքը 2019 թվականի վերջին կկազմի 7,3 մլրդ դոլար կամ ՀՆԱ - ի 53,2 տոկոսը, իսկ կառավարական պարտքը ՝ 6,8 մլրդ դոլար կամ ՀՆԱ-ի 49,6 տոկոսը:

Այսպես՝ ընթացիկ տարվա երեք եռամսյակների ընթացքում կապիտալ ծախսերի փաստացի կատարումը կազմել է մոտ 39%: 2019 թվականի 9 ամիսների ընթացքում նախատեսված շուրջ 250 մլրդ դրամ կապիտալ ծախսերից փաստացի ցուցանիշը կազմել է ընդամենը 71.1 մլրդ դրամ (184 մլրդ դրամի դիմաց): Այսինքն՝ վարկային և դրամաշնորհային ծրագրերի թերակատարումը հասնում է շուրջ 61,1% - ի ։

Չնայած այն բանին, որ միջոցները մնում են չպահանջված, հանրապետությունը շարունակում է, այսպես կոչված, պարտավորավճար վճարել դրանց մասով: 2018 թվականին Հայաստանը 1,5 մլրդ դոլարի չափով վարկերի չօգտագործված գումարի մասով վճարել է 2 մլն դոլար պարտավորավճար: Որպես ընթացիկ տարվա հունվար-սեպտեմբերին պարտավորությունների գծով վճար՝ արդեն վճարվել է 972 հազար դոլար:

Կարծես թե, ամեն ինչ լավ է, բայց ինչ-որ բան այն չէ

Ինչպես ավելի վաղ հայտարարել էր Հայաստանի ֆինանսների նախկին նախարար Վարդան Արամյանը, կապիտալ ծախսերի իրականացման հարցում կառավարության խիստ պահպանողական մոտեցումը, հնարավոր է, առաջին հայացքից դրական երեւույթ է, քանի որ ֆորմալ կերպով հանգեցնում է պետական պարտքի ֆիզիկական ծավալի պահպանմանը կամ կրճատմանը, սակայն երկարաժամկետ հեռանկարում հարվածի տակ է դնում տնտեսական աճի ներուժը: Իրականում հենց կապիտալ ներդրումներն են առավելագույն մուլտիպլիկատիվ էֆեկտ տալիս կայուն տնտեսական աճի համար, քանի որ այդ միջոցները՝ բյուջետային և վարկային, առավելապես ուղղվում են ենթակառուցվածքային նախագծերին, ինչպիսիք են՝ ճանապարհների, ոռոգման համակարգերի և ջրամբարների կառուցումը, էներգետիկայի ոլորտին։  Այսպես՝ <Լույս> հիմնադրամի տնտեսական թիմի հաշվարկների համաձայն, որի համակարգող խորհրդի անդամ է Արամյանը, կապիտալ ներդրումների 1,1 տոկոսի չափով չկատարումը <տուգանում> է ՀՆԱ-ի աճի պոտենցիալը 0,3 տոկոսային կետով ։

Այսինքն, ըստ փորձագետների հաշվարկների, եթե 2019 թվականին կապիտալ ներդրումների չկատարումը հասնի մոտ 65 մլրդ դրամի (կամ ՀՆԱ-ի 1,1% - ի չափով), ապա հաջորդ տարի տնտեսության աճը ծրագրված մակարդակից ցածր կլինի 1,1 տոկոսային կետով։ Հետագա տարիներին, անկախ իրականացված կապիտալ ներդրումների մակարդակից, տարեկան ՀՆԱ-ի աճի տեմպերը միջինը 0,3 տոկոսային կետով ցածր կլինեն:

Ինչպես կարծում են Հիմնադրամի փորձագետները, պետական ներդրումների ծավալների կրճատումը հանգեցնում է կապիտալի պաշարի կրճատմանը (օրինակ ՝ ճանապարհների, ոռոգման համակարգերի եւ այլ ենթակառուցվածքների վիճակի վատթարացման), ինչը բավական բացասաբար է ազդում տնտեսության արտադրողականության վրա ՝ կրճատելով ներդրումների եկամտաբերությունը, մասնավորապես՝ տնտեսավարող սուբյեկտների մոտ լրացուցիչ ծախսերի առաջացման պատճառով: Բացի այդ, մասնավոր և պետական ներդրումների կրճատումը հանգեցնում է արտադրողականության և աշխատուժի պահանջարկի կրճատման: Պետական ծախսերի ծավալների նվազումը նվազեցնում է նաև արտահանման ծավալները. նվազում է ներդրումների եկամտաբերությունը, կրճատվում է ընդհանուր ֆակտորային արտադրողականությունը (անգլ. ՝ total factor productivity), ինչը հանգեցնում է արտաքին շուկաներում ներքին արտադրողի մրցունակության կորստի: