Ucom ընկերությունը՝ կռվախնձոր  եւ շանտաժի առարկա

Արմինֆո.Հայաստանի հեռահաղորդակցության առաջատար օպերատորներից մեկը՝ Ucom ընկերությունը, վերջին օրերին դարձել է ոչ միայն հիմնական բաժնետերերի եւ թոփ մենեջմենթի միջեւ կռվախնձոր, այլեւ բազմակողմանի շանտաժի առարկա, որի մեջ երկու կողմերն էլ, պարզելով հարաբերությունները եւ հետապնդելով սեփական նպատակները, փորձում են ներքաշել պետությանը, ընկերության կոլեկտիվին եւ իրենց մրցակից գործընկերներին: Ցավոք, կորոնավիրուսի համավարակի պատճառով երկրում ստեղծված իրավիճակը բավականին նպաստավոր է դրա համար։

Անցած ուրբաթ Ucom-ի գլխավոր տնօրեն և բաժնետեր Հայկ Եսայանը հաստատել էր տեղեկությունն այն մասին, որ հրաժարականի դիմում ներկայացնելուց հետո ընկերության հարյուրավոր աշխատակիցներ հետևել են իր օրինակին և հրաժարականի դիմումներ են գրել: Նրա խոսքով՝ հեռանալու ցանկություն են հայտնել 576 աշխատողներ, նրանց մեծ մասը ներկայացնում են ընկերության ղեկավար կազմը, միջին օղակի ղեկավարությունը եւ ամբողջ տեխնիկական թիմը: Ստեղծված իրավիճակի պատճառը նա բացատրել է իր, իր եղբոր, միասին 5,94 տոկոս բաժնեմաս ունեցող մինորիտար բաժնետերի՝ մի կողմից, եւ մեծամասնական բաժնետերերի՝ ի դեմս  Խաչատրյան երեք եղբայրների, առաջին հերթին, ընկերության տնօրենների խորհրդի նախագահ Գուրգեն Խաչատրյանի միջև առկա տարաձայնություններով։ Նրանք բոլորն էլ, ինչպես հայտնի է, ներկայացնում են ընկերության վերջնական շահառուին, իրենց հորն ու հորեղբբորը՝ նախկին սուպերնախարար, ֆինանսների նախարար, հարկային ու մաքսային ծառայությունների ղեկավար Գագիկ Խաչատրյանին, որը նախկին կառավարության ամենահարուստ մարդկանցից մեկին  էր։ Այժմ  Խաչատրյանը, ինչպես և նրա որդիները եւ եղբոր որդին հետաքննության տակ են, իսկ նրանց հաշիվները և ակտիվները սառեցվել են դատարանի որոշմամբ:

Այս հրապարակային նամակից մեկ օր առաջ Հայկ Եսայանն իր ղեկավարած ընկերության կոլեկտիվին էր դիմել ներկորպորատիվ նամակով, որը հայտնվել է ԱրմԻնֆո-ի տրամադրության տակ: Դրանում Եսայանն իր հրաժարականի դիմումը բացատրում է որպես վերջին մի քանի ամիսների իրադարձությունների արդյունք։ Իր դիմումը գլխավոր տնօրենը հիմնավորել է իր եւ Գուրգենի միջեւ ստեղծված թյուրըմբռնմամբ (վերջինիս հիշատակել է առանց ազգանվան եւ պաշտոնի): "Քանի որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում պարզ դարձավ, որ Galaxy-ն (Գուրգեն Խաչատրյանի ղեկավարած ընկերությունների խումբը, որի կազմի մեջ մտնում է Ucom-ը) չկարողացավ ապահովել իմ քայլերի արդյունավետությունը, ես առաջարկեցի ձեռք բերել ընկերության ինձ եւ Ալիկին (Հայկ Եսայանի հարազատ եղբայրը) պատկանող բաժնեմասերը, կամ էլ ցանկություն հայտնեցի բաժնետոմսեր գնել ընկերության մյուս մասնակիցներից (բաժնետերերից)" (22 մլրդ դրամով): Թե մեկ, թե մյուս դեպքում նա մերժում է ստացել։

Ավելին, Եսայանը պատմել է, որ ընկերությունը լքելու իր որոշման շարժառիթ եղել նաեւ այն, որ իր թեկնածությունը չի դիտարկվում որպես ընկերության ղեկավար Ucom-ի եւ Beeline-ի հնարավոր միաձուլումից հետո (Galaxy խմբի  եւ Beeline-ի միջեւ բանակցություններ են ընթանում միացյալ ընկերության ապագա զարգացման շուրջ):

Այդ նամակը, իհարկե, իր՝ գլխավոր տնօրենի օրինակին հետևելու կոչ չէր  ներառում, քանի որ դա շատ վտանգավոր կլիներ իրավական տեսանկյունից, բայց այն, որ Ucom-ի ղեկավար կազմը հրաժարականի դիմում է գրել, փաստ է։ Ճիշտ է, իրականում խոսքը ոչ թե 576 աշխատակիցների մասին է, ինչի մասին ասվում է Եսայանի հրապարակային նամակում, այլ՝ 100-ից մի փոքր ավելի։

Ինչպես ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում պարզաբանել է Հայաստանի հաղորդակցության ոլորտի փորձագետ Գրիգորի Սաղիյանը, Եսայան եղբայրները որոշել են բավականին վտանգավոր խաղ խաղալ: Ընկերությունների հնարավոր միաձուլումից առաջ Ucom-ի մեծամասնական բաժնետերերը որոշում են կայացրել բաժնետիրական կապիտալի ավելացման մասին, ինչով, փաստորեն, նվազեցնում են Եսայան եղբայրների մասնաբաժինը: Իրենց բաժնեմասի լղոզմանը դիմակայելու համար Եսայանները, կորպորատիվ վեճում իրենց հաղթանակի դեպքում, խոստացել են աշխատակիցներին փոխանցել ընկերության բաժնետոմսերի 20 տոկոսը, ինչով  խթանել են բողոքի ակցիան հիմնական բաժնետերերի դեմ եւ ապահովել ոչ միայն իրենց հետ ազգակցական, բարեկամական եւ այլ ոչ պաշտոնական կապերով կապված թոփ-մենեջերների, այլեւ ավելի  մեծաթիվ շարքային աշխատակիցների լոյալությունը:

 Ըստ Սաղիյանի, այս կորպորատիվ դիմակայության եւ Ucom-ի ու Beeline-ի հնարավոր միաձուլման միջեւ ոչ մի անմիջական կապ չի նկատվում, քանի որ դեռեւս  չկա գործարքի վերաբերյալ հակամենաշնորհային մարմնի եզրակացություն: Սկզբունքորեն, այս գործն առայժմ սառեցված է երկրում հայտարարված արտակարգ դրության պատճառով: Ըստ էության, նույն կերպ է արտահայտվել նաև "Beeline-Հայաստանի" ղեկավարությունը։  Սաղիյանի խոսքով՝ Ucom-ը միակ ընկերությունը չէ, որը հավակնում է "Beeline - Հայաստան"-ին՝ Հայաստանի առանցքային ընկերությանը, որի ձեռքում է գտնվում երկրի առանցքային հեռահաղորդակցային ենթակառուցվածքը: Սաղիյանը կարծում է, որ Ucom-ի կայուն աշխատանքը, հատկապես այսօր, չափազանց կարեւոր է պետության համար: Այդ պատճառով ներկորպորատիվ դիմակաայության բոլոր կողմերը փորձում են օգտվել այդ հանգամանքից։

Մինչդեռ, իրականում, դիմակայությունը խորանալու է, եւ դա, հնարավոր է, պայմանավորված այն հանգամանքով, որ հիմնական բաժնետերերի   բաժնետոմսերը սառեցվել են դատարանի կողմից, իսկ ընկերության ղեկավարությունը, ըստ էության, հրահրում է բաժնետերերին, ամենայն հավանականությամբ, իր բաժնեմասի հետգնման,  եւ, միեւնույն ժամանակ, նաեւ պետությանը՝  ընկերության աշխատանքի սաբոտաժով:

Բաժնետերերն, իրենց հերթին, նույնպես որոշել են  ձեռքերը ծալած չնստել: Դրա համար էլ թոփ մենեջմենթի ելույթից հետո հրապարակվեց Խաչատրյանների փաստաբանների բաց նամակը։ Նրանց կարծիքով, Արտյոմ  եւ Արամ Խաչատրյանների անխտիր բոլոր գույքերի, բանկային հաշիվների և կազմակերպություններում ունեցած մասնաբաժինների վրա կալանք դնելով քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը ոչ միայն կոպիտ կերպով խախտել է գույքի վրա կալանք դնելը կանոնակարգող քրեադատավարական նորմերը, ոչ միայն անօրինական ձևով սահմանափակել է նրանց՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված սեփականության իրավունքը, այլ նաև հսկայական բիզնես վնասներ է պատճառում, ինչն իր անխուսափելի բացասական ազդեցությունն է ունենալու Galaxy  ընկերությունների խմբում ընդգրկված 15 ընկերությունների համար, որի հիմնադիրներն են Գուրգեն, Արտյոմ և Արամ Խաչատրյանները: Այնուհետեւ հայտարարության մեջ ասվում է, որ, հաշվի առնելով Հայաստանում հայտարարված արտակարգ դրությունը, առանց այն էլ խոցելի վիճակում հայտնված Galaxy ընկերությունների խմբի բնականոն բիզնես գործունեությունը չխաթարելու, մոտ 3000 աշխատակիցների հնարավոր գործազրկունությունից խուսափելու անհրաժեշտությունից ելնելով, ընկերությունների խմբի կառավարման խորհրդի նախագահ Գուրգեն Խաչատրյանը բազմիցս խնդրել և դիմել է, որպեսզի քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը ձեռնպահ մնա բիզնեսի հետ կապված անօրիանական գործողություններից:

Դրանով իսկ Խաչատրյանները որոշել պետությանը զգուշացնել, որ եթե դատական ատյաններն իրենց սեփականությունը տնօրինելու իրավունք չտան, ընկերության ճակատագիրը մեծ հարցականի տակ կդրվի։

Թե ինչով կավարտվի այս պատմությունը՝ դժվար է ասել, սակայն կարելի է որոշակի վստահությամբ ենթադրել, որ ընկերությանը՝ որպես իրավաբանական անձի, ոչինչ չի սպառնում։ Մի քանի տասնյակ մարդկանց հեռանալը ղեկավար կազմից խնդիր չի դառնա, քանի որ ընկերությունն՝ ինքը, հրապարակային չէ եւ ունի ՓԲԸ կարգավիճակ, որը ոչ այնքան վաղուց վերաձեւակերպվել է ՍՊԸ-ի բաժնետերերի կողմից, ամենայն հավանականությամբ, հենց կապիտալի հետագա վերակառուցման նպատակով: Հեղինակության առումով այն կորցնելու ոչինչ չունի, եւ թոփ-մենեջերին հատկապես մոտ մի երկու տասնյակ մարդկանց փոխարինելը դժվարություն չի ներկայացնում ու ոչ մի կերպ չի անդրադառնա ընկերության աշխատանքի վրա:

Իր հերթին, ինչպես կարծում են ԱրմԻնֆո-ի վերլուծաբանները,  այս տարիների ընթացքում մեծ պարտքերով աշխատող Ucom ընկերությունը չափազանց թույլ է ինչպես ֆինանսապես, այնպես էլ կորպորատիվ կառավարման տեսանկյունից, որպեսզի կլանի լավ կառուցվածքավորված, բավականին շահութաբեր եւ երկրի համար ռազմավարական առումով կարեւորագույն "Beeline-Հայաստան" ընկերությունը: Ucom-ի բաժնետոմսերի ամբողջական փաթեթի համար Եսայանի առաջարկած 22 մլրդ դրամը, ֆինանսական վերլուծաբանների կարծիքով, կարող է կազմել դրա իրական արժեքի մեկ երրորդից  ոչ ավելի, նույնիսկ, հաշվի առնելով մշտապես վերաֆինանսավորվող զգալի պարտքերի առկայությունը: Այստեղ, հանուն անաչառության, պետք է ավելացնել, որ այդ ընկերության հաջողությունը պայմանավորված է եղել ոչ այնքան մենեջմենթի աշխատանքով, որքան բաժնետերերի "աշխատանքով", քանի որ ընկերությունը միշտ գործել է մեծ վնասներով և լրացուցիչ փոխառությունների նեգրավման հաշվին, այդ թվում՝ նաև հիմնական բաժնետերերի կողմից: Այն 10 տարվա ընթացքում վայելում էր գլխավոր շահառու Գագիկ Խաչատրյանի հսկայական և, կարելի է ասել, անսահման վարչական ռեսուրսը՝ լինի դա հարկային և մաքսային զիջումներ, թե "յուքոմյան կապի" տեղադրում գրեթե բոլոր նախարարություններում և գերատեսչություններում բյուջետային միջոցներ գեներացնելու համար և այլն։

Այսօր պետության հետ մեծ խնդիրների առկայության իրավիճակում հիմնական վերջնական շահառուի գլխավորությամբ քննության  տակ գտնվող մեծամասնական բաժնետերերի մոտ հազիվ թե լինեն առնվազն քառորդ միլիարդ դոլար ազատ  միջոցներ՝ "Beeline-Հայաստանը"  գնելու համար։ Թեեւ ներկա իրավիճակում դրա արժեքը կարող է  լինել  ոչ  շատ բարձր՝ շուրջ 100 մլն ԱՄՆ դոլար: Իրավաբանական անձն՝ ինքը, կարող է փորձել այդ գումարները ներգրավել շուկայից, սակայն երկրի տնտեսական իրավիճակն այնպիսին է, որ դա հնարավոր կլինի անել միայն միջազգային շուկաներում, ինչին ընկերությունը բոլորովին պատրաստ չէ։ Իսկ ընկերությունն՝ ինքը, ի վիճակի չէ դա անել այսօր, նույնիսկ՝ հաշվի առնելով հետաձգված փուլային վճարումները։

Ըստ  ամենայնի, "Beeline-Հայաստանի" հետ միաձուլման գործարքը կարող է ենթադրել ռուսաստանցի գործարար Սամվել Կարապետյանի կառույցների ("Տաշիր" ընկերությունների խումբ / Ֆորա բանկ) բաժնեմասի էական ավելացման միջոցով իրացման սխեմա, որն այսօրվա դրությամբ բաժնետոմսերի  15%-ի սեփականատերն է: Այդ դեպքում Կարապետյանի կողմից լավ վերակապիտալիզացված Ucom-ն ի զորու կլինի ձեռք բերել Հայաստանի գլխավոր հեռահաղորդակցային ընկերությունը՝ Beeline-ը։ Բայց այն ժամանակ Ucom ընկերության կապիտալի կառուցվածքն ամբողջությամբ կվերափոխվի, և ոչ Խաչատրյանները, ոչ էլ, առավել ևս, Եսայանները, այլևս չեն լինի նրա հիմնական բաժնետերեր ու շահառուներ։ Այդ պատճառով "գետանցի ժամանակ ձի վաճառելու" Եսայանների առաջարկն այսօր ձեռնտու չէ ապագա գործարքի դիզայնի հեղինակներից ոչ մեկին։

Կան նաեւ բազմաթիվ պատճառներ՝ թե ինչու նոր գործարքի հեղինակների շրջանում Եսայան եղբայրները

չեն ասոցացվում որպես նոր "միացյալ" Ucom-ի մենեջերներ: Գլխավոր փաստարկը, ամենայն հավանականությամբ, թաքնված է այնտեղ,  որ նոր ընկերությունը դառնում է բազմաշերտ և համակարգաստեղծ ոչ թե, պարզապես,  Հայաստանի հեռահաղորդակցության ճյուղի, այլ պետության համար՝ որպես այդպիսին, եւ ամեն մենեջմենթ չէ, որ պիտանի է այդ գործի համար, առավել եւս, այն մենեջմենթը, որն այդպես էլ չի կարողացել 10 տարվա ընթացքում ընկերությունը դուրս բերել  "պլյուսի": Երկրորդ եւ գլխավոր խնդիրն այն է, որ իրականում ոչ թե Ucom-ն է գնում է "Beeline-Հայաստանը", այլ, ավելի շուտ, վերջինը՝ տեխնոլոգիապես, ենթակառուցվածքային առումով եւ, նույնիսկ, դրամական հոսքերի   գեներացման տեսանկյունից, ֆինանսապես հզոր եւ շահութաբեր ընկերությունն է կլանում  առաջինը: Թեեւ՝ պաշտոնապես ամեն ինչ թվում է հակառակը:

Այս բազմակառուցվածքավորված գործարքն արդարացված է միայն միջազգային հսկա VEON ընկերությունների խմբի ռազմավարական որոշմամբ. անկախ արդյունավետության մակարդակից՝ դուրս գալ իր ներկայության փոքր շուկաներից եւ կենտրոնանալ խոշոր, գլոբալ շուկաների վրա: Բայց արդարացված է նաեւ այն պատճառով, որ հեռահաղորդակցության ընկերությունները երկրում եկամտի մեկ միավորի համար այսօր շատ են, եւ աշխատելը  գնալով դառնում է ավելի անշահավետ:  Ուստի իրավիճակը թելադրում է շուկայի կոնսոլիդացում։ Եվ Ucom-ի ու "Beeline-Հայաստանի" միջեւ գործարքը, ըստ երեւույթին, վերջինը չի լինի։