Արմինֆո. Եվրոպական RAEX-Europe վարկանիշային գործակալությունը հաստատել է Հայաստանի ինքնիշխան կառավարության (SGC) վարկանիշը ազգային արժույթով եւ արտարժույթով "BB-" մակարդակում (կառավարության վարկունակության բավարար մակարդակ)' կանխատեսումը "Դրական" - ից փոխելով "Կայունի": Այդ մասին նշված է Հայաստանի վարկային վարկանիշների վերաբերյալ հաշվետվության մասին ԱրմԻնֆո-ին տրամադրված գործակալության պաշտոնական հաղորդագրության մեջ:
"Հայաստանի վարկանիշի կանխատեսման փոփոխությունը դրականից կայուն արտացոլում է 2020 թվականի վերջին բյուջեի եւ պետական պարտքի դեֆիցիտի ավելացման, ինչպես նաեւ տնտեսության կանխատեսվող կրճատման վերաբերյալ մեր ակնկալիքները: Սակայն "BB -" մակարդակում ինքնիշխան երկրների վարկանիշի պահպանումը պայմանավորված է նրանով, որ պարտքի ավելացման մեծ մասը կապված է արտոնյալ պայմաններով դոնորական աջակցության հետ: Վարկանիշները դեռեւս պահպանվում են ֆիսկալ եւ մոոնետար քաղաքականության համարժեք որակով, ցածր գնաճով եւ բանկային համակարգի կայուն վիճակով: Այնուամենայնիվ, պետական պարտքի մակարդակը եւ նրա արժութային կառուցվածքը արտաքին ցնցումներին բարձր ենթակայության, ներմուծումից բարձր կախվածության եւ ընթացիկ հաշվի բացասական սալդոյի հետ մեկտեղ շարունակում են մնալ վարկանիշները զսպող գործոններ", - ճշտել Է RAEX-Europe-ի փոխտնօրեն Վլադիմիր Գորչակովը:
2019-ին զգալի աճից հետո սպասվում է ռեցեսիա։ 2019-ի իրական ՀՆԱ-ի 7,6% (վերջին տասնամյակում ամենաբարձրը) աճից հետո Հայաստանի տնտեսությունը ենթարկվել է COVID-19 ճգնաժամի ազդեցությանը: Ի պատասխան վարակված անձանց աճող թվի՝ իշխանությունները երկրում արտակարգ դրություն են հայտարարել՝ ուղեւորության, ռեստորանների եւ ծառայությունների ոլորտի աշխատանքի սահմանափակումներով: Հաշվի առնելով տնտեսության համար զբոսաշրջության եւ մանրածախ առեւտրի ոլորտների բարձր նշանակությունը՝ արտակարգ դրությունը հանգեցրել է ՀՆԱ-ի աճի դանդաղեցմանը մինչեւ 3,8% տարեկան կտրվածքով 2020-ի 1-ի եռամսյակում, մինչդեռ այնպիսի ոլորտները, ինչպես վերամշակող արդյունաբերությունը, շինարարությունը, տրանսպորտը, զբոսաշրջությունը եւ զվարճանքի ոլորտներն արդեն իսկ կրճատվել են իրական արտահայտությամբ: Ավելին, 2020թ. մայիսին տնտեսական ակտիվության ամսական ցուցանիշը 12,8% - ով նվազել է։
2020 թվականի հուլիսին արտակարգ դրության երկարաձգման, հիմնական առեւտրային գործընկերների տնտեսություններում անկման եւ դրամական փոխանցումների կրճատման կապակցությամբ RAEX-Europe-ն ակնկալում է Հայաստանի տնտեսության կրճատում գրեթե 1,5 տոկոսով մինչեւ 2020 թվականի վերջը: Համավարակի երկրորդ ալիքի եւ համաշխարհային տնտեսության տուրբուլենտության շարունակման դեպքում գործակալության վերլուծաբանները կսրբագրեն այս գնահատումը: Այդուհանդերձ, սպասվում է, որ 2021 թվականի վերջին ՀՆԱ-ի դինամիկան դրական կլինի եւ կգտնվի 4,5-5% միջակայքում:
Ակնկալվում է, որ գործարար ակտիվության նվազման պատճառով գործազրկության մակարդակը, որը Հայաստանում առանց այդ էլ բարձր մակարդակի վրա է, կաճի մինչև 19% (2019թ.18,9% - ի դիմաց), իսկ բնակչության մեկ շնչի հաշվով բարեկեցության մակարդակը հաջորդ տարի կլճանա։ Երկու գործոններն էլ սահմանափակում են RAEX-Europe-ի վարկանիշային գնահատականը։ Բացի այդ, չնայած համաշխարհային բանկի գնահատականներում պետական կառավարման որակի որոշ ցուցանիշների բարելավմանը եւ կոռուպցիայի ընկալման վարկանիշում դրական դինամիկային, Հայաստանի տնտեսության մրցունակությունը եւ ինստիտուցիոնալ զարգացումը մնում են զուսպ, ինչը բացասաբար է ազդում վարկանիշի մակարդակի վրա:
2020 թվականի վերջին սպասվում է պարտքի բեռի կտրուկ աճ։ 2019 թվականի վերջնական տվյալների համաձայն ՝ պետական եւ պետության կողմից երաշխավորված պարտքի մակարդակը հասել է ՀՆԱ-ի 53,6 տոկոսի, իսկ կենտրոնական կառավարության պարտքն իջել է 50 տոկոսից ցածր, ինչը համապատասխանում է իշխանությունների սկզբնական նպատակներին: Սակայն կառավարությունն արդեն լրացուցիչ ֆինանսավորում է խնդրել, գլխավորապես, ԱՄՀ-ից եւ այլ միջազգային կազմակերպություններից, ինչպես նաեւ տեղական ֆինանսական շուկաներում բյուջետային ծախսերի ֆինանսավորման համար: ԱՄՀ - ն հաստատել է 2020 թվականի ապրիլին Հայաստանին հատկացվելիք շուրջ 280 մլն դոլարի ֆինանսական օգնության ծրագիրը, այլ դոնորներից ննույնպես լրացուցիչ աջակցություն է սպասվում: Բացի այդ, 2020 թվականի մայիսի դրությամբ պետական պարտքի 77% - ը արտահայտված է արտարժույթով, ինչը պարտքը դարձնում է արժութային ցնցումների ենթակա:
Այդ գործոնների կապակցությամբ RAEX-Europe-ն մինչև 2020 թվականի վերջը ակնկալում է պարտքի կտրուկ ավելացում մինչև ՀՆԱ 64% և բյուջեի եկամուտների 275%, ինչը սահմանափակում է հաջորդ տարվա վարկանիշային գնահատումը: "Սակայն պարտքի դինամիկայի բացասական ազդեցությունը մասամբ մեղմվում է այն փաստով, որ նոր պարտավորությունների մեծ մասը կապված է միջազգային դոնորների կողմից ֆինանսական աջակցության հետ, ինչպիսիք են ԱՄՀ-ն եւ ԱԶԲ-ն։ Բացի այդ, պետական պարտքի ընթացիկ կառուցվածքը պաշտպանում է մեր վարկանիշային գնահատականը. 2020 թվականի մայիսի դրությամբ կարճաժամկետ պարտքը կազմում էր ընդհանուր պարտքի ընդամենը 4,8 տոկոսը, իսկ պարտավորությունների 16 տոկոսն ուներ լողացող տոկոսադրույք", - նշվում է RAEX-Europe-ի զեկույցում:
Բյուջեի դեֆիցիտի գծով սպասվում է զգալի աճ։ Հարկային բարեփոխումների շարունակումը հարկային կարգապահության ուժեղացման, եկամուտների աճի հետ մեկտեղ ՀՆԱ-ի դրական դինամիկայի եւ պլանային մակարդակից ցածր կապիտալ ծախսերի պահպանման ֆոնին հանգեցրել է դեֆիցիտի կրճատմանը՝ մինչեւ 2019 թվականի ՀՆԱ-ի 1 տոկոս: COVID-19 ճգնաժամի ֆոնին Հայաստանի կառավարությունը 2020 թվականի մայիսին հայտարարեց 300 մլն դոլար ընդհանուր գումարի (ՀՆԱ 2%) ֆինանսական աջակցության փաթեթի մասին, որը ներառում է քաղաքացիների որոշ կատեգորիաների սոցիալական ուղղակի փոխանցումներ, զբաղվածության պահպանման համար ՓՄՁ-ներին սուբսիդիաներ, առավել տուժած ձեռնարկությունների փոխառությունների սուբսիդավորում: Ավելին, իշխանությունները շարունակում են հայտարարել աջակցության լրացուցիչ միջոցների մասին՝ տնտեսության ներկայիս իրավիճակի զարգացմանը համապատասխան։
Այդ միջոցները հարկային եւ արտահանման մուտքերի շարունակական կրճատման հետ մեկտեղ կհանգեցնեն դեֆիցիտի կտրուկ ավելացման, որը, ինչպես սպասվում է, 2020 թվականի վերջին կհասնի ՀՆԱ-ի 5 տոկոսի (2020թ.բյուջեում նախապես պլանավորված 2,3 տոկոսի համեմատությամբ): Սակայն RAEX-Europe-ն ակնկալում է, որ արդեն 2021 թվականին դեֆիցիտը կիջնի 3 տոկոս շեմից ցածր ։ RAEX-Europe-ը ֆիսկալ քաղաքականության որակը գնահատում է համարրրժեք ընթացիկ տնտեսական ճգնաժամի ֆոնին՝ հակացիկլային միջոցառումներով եւ քաղաքականության թափանցիկության, հաշվետվողականության եւ կանխատեսելիության բարձրացմամբ: Այդ միջոցները ներառում են պետական գնումների թափանցիկության ավելացում, ծրագրերի իրականացման հաշվետվությունների ներդրում, ինչպես նաև ֆինանսական ռիսկերի կառավարման կատարելագործում։ Կառավարությունը շարունակում է նաեւ պետական ներդրումների կառավարման բարեփոխումները, ծախսերի միջնաժամկետ պլանավորման եւ ծրագրային հիմունքներով բյուջետավորման ներդրումը: Ավելին, երկարաժամկետ հեռանկարում իշխանությունները պարտավորվում են նվազեցնել բյուջեի դեֆիցիտը և պարտքը՝ տնտեսության վերականգնմանը զուգընթաց։
Ցածր գնաճը թույլ է տվել ԿԲ-ին արագացնել ընդլայնողական դրամավարկային քաղաքականությունը: Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանի համանման երկրների մեծամասնության համեմատ Հայաստանում վերջին տարիներին ցածր գնաճ է դիտվել։ 2019 թվականի վերջին այն հասել է 0,7 տոկոսի ։ Ավելին, մինչեւ 2020 թվականի 1-ին եռամսյակի ավարտը նկատվել է գնանկում, մինչդեռ Հայաստանի Կենտրոնական բանկի (ԿԲ) նպատակը վերջին երկու տարում մնում է անփոփոխ՝ 4 տոկոսի մակարդակում: Հավասարակշռելով կապիտալի արտահոսքի զսպման եւ նման ցածր գնաճով ապահովված հնարավորությունների միջեւ՝ ԿԲ-ն արագացրել է քաղաքականության մեղմացումը եւ երեք անգամ իջեցրել է տոկոսադրույքը 2020 թվականի 1-ին կիսամյակի ընթացքում, վերջին անգամ 2020 թվականի հունիսին ՝ մինչեւ 4,5 տոկոս: "Մենք ակնկալում ենք, որ էքսպանսիոնիստական քաղաքականությունը դրամի արժեզրկման հետ միասին տարեվերջին կհանգեցնեն գնաճի մինչեւ 1,5 տոկոս աճի, սակայն մենք նախկինի պես դրական ենք գնահատում այդ մակարդակը",- նշվում է RAEX - Europe-ի հաշվետվությունում:
Ի լրումն տոկոսադրույքի նվազմանը՝ ԿԲ-ն իրականացրել է ռեպո եւ արժութային սվոպ գործառնություններ, որպեսզի միջբանկային շուկայում ապահովի իրացվելիության բավարար մակարդակ: 2020 թվականի մարտին իրականացնելով արժութային սահմանափակ ինտերվենցիաներ՝ դրամի փոփոխականությունը հարթելու նպատակով, ԿԲ-ն, միաժամանակ, հաստատել է ազատ փոխարժեքի ռեժիմի վերաբերյալ իր պարտավորությունները: "Ելնելով դրանից ՝ մենք դրամավարկային քաղաքականության որակը գնահատում ենք որպես դրական գործոն։ Սակայն, քաղաքականության արդյունավետությունը մնում է զուսպ տեղական կապիտալի թերզարգացած շուկաների, ինչպես նաեւ դեռ բարձր ֆինանսական դոլարիզացիայի պատճառով: Վերջինս դեռ շարունակում է նվազել ՝ չնայած ֆինանսական շուկաներում փոփոխականությանը", - ասված է RAEX-Europe-ի հաշվետվությունում։
Բանկային ոլորտը մնում է կայուն. Մինչև COVID-19 ճգնաժամը տնտեսության վարկավորումը աճել է արագացված տեմպերով։ Ֆինանսական հատվածի կողմից տրամադրված վարկերի ծավալի եւ ՀՆԱ-ի նկատմամբ բանկերի ակտիվների հարաբերակցությունը 2019 թվականին հասել է, համապատասխանաբար, 65 եւ 89 տոկոսի՝ 2018 թվականի 62 եւ 83 տոկոսի համեմատությամբ: Սակայն, հիմնականում, նման դինամիկան ապահովվել է տնային տնտեսություններին վարկերով, որոնք տարեկան կտրվածքով աճել են 32 տոկոսով։ Ֆինանսական կայունության ցուցանիշները նույնպես ցույց են տվել դրական դինամիկա. մինչև 2020 թվականի 1-ին եռամսյակի վերջը կարգավորող կապիտալը ռիսկով կշռված ակտիվների նկատմամբ կազմել է 17,0%, չաշխատող վարկերի մակարդակը կազմել է 5,3%, ROA և ROE, համապատասխանաբար, - 1,8% և 12,6%, իսկ իրացվելի ակտիվների և ցպահանջ ավանդների հարաբերակցությունը կազմել է 118,1%:
"Սակայն, մեր կարծիքով, 1-ին եռամսյակի ցուցանիշներն ամբողջությամբ չեն արտացոլում բանկերի հաշվեկշիռների համար տնտեսության կրճատման հետեւանքները, եւ մենք ակնկալում ենք բանկային համակարգի կայունության ցուցանիշների աստիճանական վատթարացում 2020 թվականի վերջին ՝ ակտիվների որակի, շահութաբերության եւ կապիտալիզացիայի նվազման պատճառով: Մենք նաեւ ակնկալում ենք 2020 թվականին վարկավորման աճի դանդաղում, թեեւ այն կպահպանվի համաֆինանսավորման եւ վերաֆինանսավորման ծրագրերով ՝ պետական աջակցության շրջանակներում: Ավելին, որոշ միջին եւ փոքր ֆինանսական հաստատություններ միջնաժամկետ հեռանկարում կարող են բախվել իրացվելիության եւ կապիտալի դեֆիցիտի: Սակայն, մեր կարծիքով, ԿԲ-ի արդեն իրականացված եւ հայտարարված միջոցառումները, ներառյալ որոշ պրուդենցիալ եւ պահուստային պահանջների թուլացումը եւ լրացուցիչ իրացվելիության տրամադրումը, կօգնեն մեղմել համավարակի հետեւանքները բանկային համակարգի համար", - կարծում են գործակալության վերլուծաբանները:
Սպասվում է արտաքին դիրքի վատթարացում։ 2019 թվականի վերջին Հայաստանի արտաքին դիրքը փոքր-ինչ բարելավվել է ՝ ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի կրճատմամբ մինչև ՀՆԱ-ի 8,2%՝ 2018 թվականի 9,4% - ից արտերկրից եկող փոխանցումների աճի ֆոնին՝ չնայած ավելացող առևտրային դեֆիցիտին։ Սակայն, հաշվի առնելով համավարակի ազդեցությունը զբոսաշրջության, դրամական փոխանցումների եւ օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների արտաքին եկամուտների վրա, ակնկալվում է, որ դա կհանգեցնի մասնավոր կապիտալի ներհոսքի կրճատման: RAEX-Europe-ի կանխատեսումների համաձայն ՝ ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը փոքր - ինչ կավելանա մինչեւ ՀՆԱ-ի 8,6 տոկոս, ընդ որում, ֆինանսական հաշիվը կարող է կտրուկ կրճատվել ոչ ռեզիդենտների ավանդների տեսքով մասնավոր միջոցների հոսքերի ուղղությունների փոփոխման ֆոնին:
Հայաստանը մնում է գրավիչ օտարերկրյա ներդրողների համար, ինչի մասին վկայում է ՕՈՒՆ զուտ ներհոսքի կայուն մակարդակը, որը վերջին երկու տարիների ընթացքում գրեթե չի փոխվել. 2019թ. ՀՆԱ-ի 1,9% ՝ 2018թ. 2%-ի դիմաց: Սակայն RAEX-Europe-ն ակնկալում է ՕՈՒՆ-ի կտրուկ նվազում 2020 թվին, որը պայմանավորված է համաշխարհային տնտեսության ընթացիկ տուրբուլենտությամբ:
Հայաստանի ԿԲ-ի միջազգային պահուստները 2019 թվականի ընթացքում կայուն վերականգնում են ցույց տվել եւ դեկտեմբերի վերջին հասել 2.8 մլրդ դոլարի, որը համարժեք է ներմուծման 5,7 ամսվա ՝ 2018 թվականի 3.7 ամսվա համեմատ: 2020 թվականի մարտին ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ դրամի 5 տոկոսով արժեզրկման ֆոնին իշխանությունները մարտի կեսերից մինչեւ ապրիլի սկիզբը մոտ 127 մլն դոլարի ինտերվենցիաներ են իրականացրել արժութային շուկայում: Արդյունքում ՝ 2020 թվականի հունվար-մայիս ամիսներին Կենտրոնական բանկի միջազգային պահուստները կրճատվել են 5 տոկոսով։ Սակայն, հաշվի առնելով ազատ փոխարժեքի ռեժիմը, գործակալության վերլուծաբանները նման մակարդակները համարում են համարժեք. ներմուծման մոտավորապես 6 ամսվա հավասար եւ կարճաժամկետ պարտքը 9 անգամ ծածկող:
Վերջում, ինչպես նշվում է RAEX-Europe-ի հաշվետվությունում, Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Ադրբեջանի հետ հակամարտությունը մնում է չկարգավորված, եւ դրա էսկալացիան նախկինի պես թաքնված ռիսկ է ներկայացնում: Ավելին, տարածաշրջանում առևտրային և քաղաքական լարվածության աճը բացասական ազդեցություն ունի Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերների վրա։
RAEX-Europe-ի Հայաստանի սուվերեն վարկանիշի վերաբերյալ ամբողջական զեկույցը կարդացեք. https://raexpert.eu/reports/Research_report_Armenia_10.07.2020.pdf (Անգլերեն տարբերակ):
Տեղեկանք գործակալության մասին. Rating-Agentur Expert RA GmbH (RAEX-Europe), անկախ եվրոպական վարկանիշային գործակալություն, որը փոխկապակցված է RAEX վարկանիշային գործակալությունների միջազգային խմբի հետ: 2015 թվականից գործակալությունը հավատարմագրվել է Արժեթղթերի եւ շուկաների Եվրոպական կարգավորիչի (ESMA) կողմից եւ ունի վարկունակության արտաքին գնահատման ինստիտուտի (ECAI) պաշտոնական կարգավիճակ: Գործակալության գրասենյակը գտնվում Է Մայնի Ֆրանկֆուրտում (Գերմանիա)։ Գործակալության նպատակն է ամենախիստ կարգավորման եւ էթիկական օրենսգրքին համապատասխան վարկանիշների շնորհումը ոչ ֆինանսական ընկերություններին, ֆինանսական ինստիտուտներին, ապահովագրական ընկերություններին, տարածաշրջաններին եւ երկրներին: AmRating ազգային վարկանիշային գործակալությունը RAEX-Europe-ի գործընկերն է Հայաստանի Հանրապետությունում:
Արմեն Մելիքյան. Հեռահաղորդակցության ոլորտում Հայաստանը կարող է հայտնվել 90-ական թվականների վերջի իրավիճակում
Սերգեյ Դորոխին․ <ՀԿԵ-ն ունի բոլոր անհրաժեշտ ռեսուրսները ցանկացած բարդության և ցանկացած հեռավորության փոխադրումների կազմակերպման համար>
Փորձագետ. Հայաստանում լեռնահանքային արտադրության վերականգնման հարցն ավելի քան արդիական է դառնում
Պետությունը հակաճգնաժամային 15-րդ միջոցառման շրջանակներում 1000 ժամանակավոր աշխատատեղ կստեղծի
2021 թվականին Հայաստանում առաջին անգամ կանցկացվի Starmus միջազգային փառատոնը
Ջոն և Սոսի Բալյանների հիմնադրամը 1.65 մլն դոլար կհատկացնի "Էրեբունի" հնագիտական արգելոց-թանգարանի նոր շենքի կառուցման և բարեկարգման համար