Հինգշաբթի, 13 Մայիսի 2021 14:10

Արմինֆո. Հայկական տնտեսության անկումը 2020թ. արդյունքներով կազմել է մոտ 7,5 տոկոս,  հիմնականում, կորոնավիրուսի համավարակի եւ Ղարաբաղյան պատերազմի հետ կապված։ ԱՄՀ - ի եւ Հայաստանի ԿԲ-ի կանխատեսումների համաձայն, 2021 թվականին աճը կկազմի շուրջ 1-1,4 տոկոս: Ինչպես կարծում են ԱՄՀ փորձագետները, Հայաստանի տնտեսության վերականգնումը կձգձգձգվի։

Մինչդեռ, էկոնոմիկայի նախարարը, օրինակ, չնայած բյուջեում ամրագրված 3.2% աճի մակարդակին, ընթացիկ տարվա արդյունքներով Հայաստանի տնտեսության համար կանխատեսում է, նույնիսկ, երկնիշ աճ: Թե որքանով հիմնավորված են նման սպասումները, և ինչ իրական աճի կարող է հավակնել Հայաստանի տնտեսությունը, ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ բացառիկ հարցազրույցում պատմել Է "Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան բանկի" տնօրենների խորհրդի անդամ, տնտեսագետ Աշոտ Օսիպյանը:

 

- Պարոն Օսիպյան, 2021 թվականի առաջին եռամսյակում, 2020 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ, Հայաստանի տնտեսական ակտիվությունը կրճատվել է 2%-ով (2020թ.առաջին եռամսյակում 4% աճի դիմաց) ։ Դրա հետ մեկտեղ, Հայաստանի էկոնոմիկայի նախարարությունը հայտարարում է աճի դինամիկայի վերականգնման մասին, եւ նրա ղեկավարը պնդում է, որ մինչեւ տարեվերջ կապահովեն բաղձալի երկնիշ աճ: Արդյո՞ք աճ կլինի, թե, այնուամենայնիվ, այդ խոսակցությունները, ինչպես ասում են,  աղքատների օգտին են, որոնց մասին կարելի է մոռանալ ընտրություններից անմիջապես հետո։

 

- Եկեք դիտարկենք ՀՆԱ-ի աճի ապահովման հիմնական գործոնները՝ առանձին (պետական ծախսեր, ներդրումներ, սպառումը եւ զուտ արտահանումը): Այս փուլում պետական ծախսերի ոչ բավարար մակարդակը ՝ ՀՆԱ-ի աճի դրայվերներից մեկը, թույլ չի տալիս բարձր աճ ապահովել ։ Հնարավոր է, որ դա օբյեկտիվորեն պայմանավորված է պետական գանձարան հարկային մուտքերի ոչ բավարար մակարդակով։ Մինչդեռ, պետական կապիտալ ներդրումները ամբողջ աշխարհում գործուն ֆիսկալ գործիք են տնտեսության աճը խթանելու համար ։ Օրինակ ՝ ԱՄՆ-ում պետական ծախսերը հասել են ՀՆԱ-ի 20 տոկոսի ։

Նույն համաշխարհային փորձը խոսում է այն մասին, որ պետբյուջեի հարկային եկամուտների ոչ պատշաճ մակարդակի դեպքում երկրները գնում են պետական պարտքի ավելացման ճանապարհով (3 տարում Հայաստանի պետական պարտքն աճել է մոտ 2 մլրդ դոլարով - խմբ.)։ Բացի այդ, պայմանավորված այն հանգամանքով, որ ներկայում փոխառությունների տոկոսադրույքը ցածր մակարդակի է, շատ երկրներ գնում են սեփական ծրագրերի իրականացման համար փոխառու միջոցների ներգրավման: Չէ որ պետական պարտքի ավելացումն ինքնին վտանգավոր չէ. վտանգավոր է դրա անարդյունավետ օգտագործումը։ Տնտեսությունում կան որոշակի, այսպես կոչված, KPI (արդյունավետության առանցքային ցուցանիշներ) ՝ ներգրավվող արտաքին փոխառությունների արդյունավետությունը չափելու համար։ Օրինակ, նման ցուցանիշներից մեկը ՀՆԱ - ի աճի հարաբերակցությունն է ներգրավված պետական պարտքի տոկոսադրույքին (տոկոսադրույքը գերազանցող ՀՆԱ աճը դրա արդյունավետության վկայությունն է) ։ Նման դատողություններ կարող են անել նաև շարքային քաղաքացիները, մասնավորապես,  դեպի լավը թե դեպի վատն է փոխվել է իրենց կյանքը որոշակի ժամանակահատվածում (inclusive growth) ։

 

Տնտեսական աճի ապահովման երկրորդ կարևոր գործոնը ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին ներդրումներն են. մեր դեպքում հիմնական կապիտալում ներդրումների աճը բացասական նշանակություն է ունեցել ։ Դա կապված է նրա հետ, որ մեզ մոտ, ցավոք, պայմաններ չեն ստեղծվել ներդրումների ներգրավման և յուրացման համար ։ Այս փուլում, առավել եւս, չարժե ակնկալել օտարերկրյա ներդրումների ծավալի ավելացում ինչպես Հայաստանի քաղաքական իրավիճակի առնչությամբ, այնպես էլ հաշվի առնելով ներդրողների վարքագծի համաշխարհային միտումները, որոնք գտնվում են, այսպես կոչված, "կենդանական բնազդի" (animal instinct) ազդեցության տակ, երբ նվազագույն վտանգի դեպքում ներդրողները իրենց ներդրումները վերադարձնում են տուն:

 

Տնային տնտեսությունների ծախսերը նույնպես կարող էին խթան հանդիսանալ հայկական ՀՆԱ-ի աճի համար ։ Սակայն նույնիսկ անզեն աչքով կարելի է տեսնել սպառման մակարդակի նվազումը (ըստ վիճակագրական կոմիտեի տվյալների ՝ առաջին եռամսյակում առևտուրը նվազել է 5,6 տոկոսով) ։ Այսպիսով, կարելի է բացառել աճին նպաստող տվյալ տարրը։

 

Ինչ վերաբերում է զուտ արտահանմանը, ապա այս ցուցանիշի մեծ աճ ակնկալելն ուղղակի անիրատեսական է տնտեսության ներկայիս կառուցվածքում։

 

- Պարոն Օսիպյան, փորձագետները խոսում են այն մասին, որ կան արտաքին գործոններ, որոնք կարող են դրական ազդեցություն ունենալ ՀՆԱ-ի ցուցանիշի վրա և "բարձրացնել այն"՝ պղնձի համաշխարհային շուկայում գների ներկայիս բարձր մակարդակի հետեւողական պահպանում:

 

- Պղնձի գները կաճեն մինչեւ 2025 թվականը, եւ, ինչպես կարծում են մի շարք փորձագետներ, հնարավոր է, այդ աճը հասնի 30 տոկոսի, ինչը կապված Է Էլեկտրամոբիլների արտադրության աճի հետ: Բայց ճիշտ չէ տնտեսական քաղաքականություն կառուցել՝ հիմնվելով միայն պղնձի եւ մետաղների շուկայի սպասումների վրա։ Հնարավոր է, որ այդ գործոնի ազդեցություն տեղի կունենա, բայց՝ կարճաժամկետ: Գուցե, նույնիսկ, իշխանությունները որոշակի աճ ապահովեն, բայց, հաստատ, ոչ երկնիշ։ Անձամբ ես դեմ եմ, որ մեր տնտեսությունը նստած լինի "պղնձի ասեղի" վրա կամ վերածվի "հումքային հավելումի"։ Ինչպես ցույց է տալիս պատմությունը, դրանք վատ փորձ են:

 

Նման սցենարից խուսափելու համար Հայաստանի կառավարությունը պետք է մտածի ներառական աճի ապահովման մասին. զարգացնել տնտեսության բոլոր ոլորտները ՝ հասնելով կայուն աճի (sustainable growth)։ Նման աճը կարող է ապահովել տնտեսության վերափոխումը և արտադրողականության բարձրացումը (productivity) ։ Չէ որ հենց արտադրողականության բարձրացումն ու ժողովրդագրական աճը տնտեսության աճի խթանն են, իսկ քանի որ ժողովրդագրության առումով մեր ցուցանիշները, ասենք, այնքան էլ ուրախալի չեն, պետք է աշխատել գոնե առաջին ուղղությամբ։

 

- Այդ դեպքում, եթե վերլուծենք մեր հնարավորություններն ու արձանագրված ցուցանիշները, ի՞նչ արդյունքի կհասնենք 2021 թվականի վերջին:

 

- Կարծում եմ՝ ԱՄՀ-ի և ԿԲ-ի կանխատեսումն առավել իրատեսական է։

 

Շնորհակալություն հետաքրքիր հարցազրույցի համար: