Հայաստանի ռեստորանատերերը չեն հասցրել ուշքի գալ, իսկ նրանց սպառնում է հարկերի խստացում

Արմինֆո. Հանրային սննդի ոլորտի ներկայացուցիչներն ահազանգում են. Հայաստանի կառավարությունը "հարկային ճեղքը" ծածկելու միջոցառումների շրջանակներում և նախկինում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների խախտմամբ նախաձեռնում է հարկային փոփոխություններ։

Նախատեսվող բարեփոխումների արդյունքում հարկային բեռն էապես կաճի ռեստորանային բիզնեսի համար, ինչը, ոլորտի ներկայացուցիչների հավաստմամբ, սեղմօղակ կդառնա բիզնեսի վզին։ Թե ինչպես ռեստորանային բիզնեսը վերապրեց համավարակն ու Արցախի պատերազմը, և ինչ հետևանքներ կունենա կառավարության նախաձեռնությունը, ԱրմԻնֆոյի հետ հարցազրույցում պատմել է "Ռեստորատորների ասոցիացիա" հասարակական կազմակերպության նախագահ, հանրային սննդի ոլորտի փորձագետ Աշոտ Բարսեղյանը:

- Պարոն Բարսեղյան, ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանում ռեստորանային բիզնեսի վերականգնման տեմպերը: Արդյո՞ք կարելի է արձանագրել, որ բիզնեսը վերադարձել է մինչհամավարակային մակարդակի։

- Հայաստանում ռեստորանային բիզնեսը շատ դանդաղ է վերականգնվում։ Կառավարությունն այդպես էլ չի ձեռնարկել միջոցներ, որոնք կնպաստեին դեպի Հայաստան զբոսաշրջային հոսքի աճին։ Հայաստանը փոքր երկիր է, եւ ցանկության դեպքում կարելի էր շատ արագ եւ շատ արդյունավետ կազմակերպել բնակչության ամբողջական պատվաստումը, դառնալով առաջին երկիրը, որն ամբողջությամբ պատվաստված բնակչություն ունի։ Այնուհետև այդ փաստը կարելի էր շատ գրագետ օգտագործել մարքեթինգային նպատակներով՝ հանրապետություն ներգրավելով հարյուր հազարավոր զբոսաշրջիկների, այդ թվում ՝ ռուս զբոսաշրջիկների։ Բացի այդ, զբոսաշրջության ոլորտն այսօր աշխատում է առանց "պետական առաջնորդի": ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունում կա զբոսաշրջության համակարգման վարչություն, բայց այն գործում է առանց ղեկավարի։ Այսինքն, երկրի տնտեսության համար այս շատ կարևոր ուղղությունը ոչ ոք չի ղեկավարում, ինչը, բնականաբար, ազդում է այդ վարչության աշխատանքի արդյունավետության վրա։ Արդյունքում՝ մենք չենք տեսնում որեւէ գործառութային փոփոխություն եւ գործնական քայլեր, որոնք ուղղված լինեն պետական աջակցությանը, ինչը խիստ խանգարում է բիզնեսի վերականգնմանը: Ռեստորանային բիզնեսն առայժմ աշխատում է մինչհամավարակային մակարդակի 50-60%-ով, զբոսաշրջային հոսքը չի վերականգնվել, չի վերականգնվել նաև միջոցառումների անցկացման ոլորտը, քանի որ մարդիկ զանգվածային միջոցառումներ չեն անցկացնում կամ փոքր մասշտաբներով են անցկացնում։

- Այնուամենայնիվ, ինչպե՞ս կգնահատեք բիզնեսի աջակցության մակարդակն ու արդյունավետությունը՝ կառավարության նախորդ տարվա հակաճգնաժամային միջոցառումների տեսանկյունից: Արդյո՞ք հաջողվել է պահպանել աշխատատեղերը, եւ, եթե ոչ, քանի՞ տոկոսով է, ըստ Ձեզ, կրճատվել 2020 թվականի ընթացքում՝ հաշվի առնելով զբոսաշրջային ոլորտի կոլապսը։

- Կառավարության կողմից բիզնեսին աջակցության մակարդակը ես գնահատում եմ բավականին ցածր, նրա կողմից իրականացվող միջոցառումները կրում էին ավելի շատ դեկլարատիվ և պոպուլիստական բնույթ։ Այսպես, կառավարության կողմից ընդունված աջակցության երկու տասնյակ ծրագրերից ընդամենը երկու միջոցառում էր օգտակար ոլորտի համար, այն էլ ՝ միայն վերապահումով։ Առաջինը համավարակի շրջանում անտոկոս վարկերի տրամադրման ծրագիրն է, որի շրջանակներում բիզնեսն, ուղղակի, իր կոմերցիոն վարկերը փոխարինել է պետությունից արտոնյալ վարկերով։ Փաստորեն, այս գործիքն օգնել է ոչ թե այն բիզնեսին, որը կարիք ուներ, այլ՝ նրան, ով առողջ էր, փոխեց  նրանց ֆինանսական պարտավորությունները: Երկրորդ ծրագիրը վերաբերում էր 6 ամսվա ընթացքում ոլորտի աշխատողներին սոցիալական վճարումների սուբսիդավորմանը։ Մինչդեռ, ամբողջ սոցիալական ծանրաբեռնվածությունն իր վրա է վերցրել բիզնեսը. մի քանի ամիս ոլորտը գտնվում էր "հարկադիր արձակուրդում", աշխատողներին զանգվածաբար չեն հեռացրել, բայց նրանց աշխատավարձերը, թեև կրճատված տեսքով, բայց վճարում էին, ինչը խոսում է բիզնեսի սոցիալական պատասխանատվության և կադրերը կորցնելու մտավախությունների մասին։ Իմ սուբյեկտիվ գնահատականներով ՝ երկրում փակվել են հանրային սննդի շուրջ 200 խոշոր եւ միջին ձեռնարկություններ, ոլորտում զբաղված 50 հազար մարդուց մոտ 5 հազար աշխատատեղ է կորսվել։ Հետո, երբ սկսեցին հավաքագրել, պարզվեց, որ աշխատողների դեֆիցիտ է ձևավորվել, քանի որ արձանագրվել է աշխատուժի արտահոսք։ Այս փուլում վերականգնման տեմպերը դեռ շատ ցածր են, բայց մենք ավելի ինտենսիվ վերականգնման հույս ունենք ՝ գրագետ եւ զբոսաշրջությանը կողմնորոշված պետական քաղաքականություն իրականացնելու դեպքում։

- Ի՞նչ եք կարծում, որքա՞ն է, ըստ մոտավոր գնահատման, օտարերկրյա զբոսաշրջիկների բաժինը ռեստորանային բիզնեսի ընդհանուր լհասույթում: Արդյո՞ք կարելի է համարել, որ եկամուտների ամբողջական վերականգնման մասին խոսել չի կարելի այնքան ժամանակ, քանի դեռ չի վերականգնվել զբոսաշրջային հոսքը դեպի երկիր:

- Օտարերկրյա զբոսաշրջիկների ընդհանուր հոսքը 2019 թվականին կազմել է մեր շրջանառության մոտ 30-40% - ը, ինչը շատ զգալի է մեր ոլորտի համար: Զբոսաշրջային հոսքի լիակատար վերականգնման համար պետք է ջանա կառավարությունը։ Հենց նույն պատվաստման խնդիրը, որի մասին ես սկզբում խոսեցի։

- Ինչպե՞ս եք գնահատում հանրային սննդի բնագավառը հարկման ընդհանուր համակարգ փոխադրելու կառավարության նախաձեռնությունը: Արդյո՞ք մենք այսօր չենք բախվում կառավարության կողմից վտանգավոր քաղաքականության. տնտեսության զարգացման եւ վերականգնման նպատակների նկատմամբ ֆիսկալ նպատակների գերակայություն։

- Հանրային սննդի բնագավառը հարկման ընդհանուր համակարգի փոխադրելու Էկոնոմիկայի նախարարության նախաձեռնությունը կործանարար կլինի ճյուղի համար. դա զգալիորեն, կարծում եմ, նույնիսկ, երեք անգամ կավելացնի ռեստորանային բիզնեսի հարկային բեռը, ինչը մեծապես կազդի ոլորտի աշխատանքի վրա: Ոլորտում զբաղվածների զգալի մասը կզրկվի վաստակից: Դեռ 2018 թվին, երբ Հայաստանի ֆինանսական իշխանությունները խոսեցին ռեստորանատերերի համար շրջանառության 10 տոկոս հարկի մասին, մենք կարողացանք համոզել նրանց, հիմնավորելով, որ դա կհանգեցնի մեր ծախսերի զգալի ավելացման։ Ռեստորանատերերը առաջարկում էին շրջանառության հարկի շեմը սահմանել 3 տոկոսից ոչ ավելի։ Արդյունքում՝ ընդունվել է փոխզիջումային որոշում ՝ ռեստորանների համար արտոնագրված հարկը (մեկ քառակուսի մետր հարկ) փոխարինվել է 6% շրջանառության հարկով ՝ փաստաթղթավորված ծախսերի 3% - ի հարկային նվազեցման հնարավորությամբ, բայց շրջանառության 4% - ից ոչ պակաս։ 2019 թվականի հունվարի 1-ից հարկային բեռը պետք է բարձրանար մինչեւ 8 տոկոս, իսկ 2020 թվականից՝ մինչեւ շրջանառության 10 տոկոս: Բայց կառավարությունում քննարկումների ընթացքում պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել, որ իշխանությունները մի քանի տարի բիզնեսին ձեռք չեն տալիս, և առայժմ ոլորտը 6 տոկոս շրջանառության հարկով է աշխատում։ Իսկ այսօր  խոսում են շրջանառության հարկի լիովին վերացման և ավելացված արժեքի հարկի անցնելու մասին։ Հասկանում եմ, որ ճյուղը պետք է գնա դեպի ԱԱՀ, բայց՝ ոչ այսօր եւ ոչ մեկ-երկու տարի անց, այլ մի 10 տարի անց՝ հաշվի առնելով մեր վերականգնման տեմպերը: Այս միջոցը, պարզապես, կսպանի բիզնեսը, իսկ իշխանությունն էլ, իր հերթին, չի հասնի հարկային ապառքների կրճատման հայտարարված նպատակին, քանի որ նման արմատական փոփոխություններ մտցնելով հանուն այսրոպեական շահի՝ նա կարող է անհամեմատ ավելի շատ կորցնել միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում։