Տնտեսագետ. Հայաստանն այսօր պետք է սովորի պայքարել ներդրողների համար

Արմինֆո. Հայաստանն այսօր պետք է սովորի պայքարել ներդրողների համար։ ԱրմԻնֆո-ի հետ զրույցում այդպիսի կարծիք է հայտնել  երկրում հայտնի ֆինանսիստ, տնտեսագետ, բանկիր Աշոտ Օսիպյանը, որը մի շարք խոշոր արտասահմանյան բանկերի խորհրդի անդամ է։

Վկայակոչելով Ռուսաստանում եւ Կենտրոնական Ասիայում իր մասնագիտական գործունեության փորձը՝ նա պատմել է, որ մինչեւ համավարակը առաջ եւ դրա ժամանակ ներդրողները, համաշխարհային ֆինանսական անկայունության պայմաններում, ելնելով "կենդանական բնազդ" սկզբունքից, կապիտալները վերադարձրել են հայրենի երկրներ: Իսկ այսօր իրավիճակն այս առումով մի փոքր փոխվել է։ Մարդիկ,  Օսիպյանի ասելով, չեն վախենում աշխատել կորոնավիրուսի պայմաններում։ Բացի այդ, Հայաստանի ֆինանսաբանկային հատվածը, ինչպես և այլ երկրներում, լավ հաղթահարել է կորոնաճգնաժամը։ Տնտեսագետի համոզմամբ ՝ այսօր եկել է հենց այն ժամանակը, երբ ներդրողն ինքն է որոնումների մեջ, թե՝ որտեղ կարելի է ներդրումներ կատարել։ "Հետխորհրդային տարածքում ամենամեծ սուբյեկտը Ռուսաստանն է, բայց այն պատժամիջոցների տակ է։ Եւ այդ ժամանակ ներդրողը նայում է այլ տարածաշրջաններին: Օրինակ ՝ Կովկասին, որտեղ ամենահետաքրքիրը Վրաստանն է, և Միջին Ասիային, որտեղ այս փուլում առավել հետաքրքիր է Ուզբեկստանը", - նշել է տնտեսագետը։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ներդրողներն այսօր իրենք են որոնում հետաքրքիր նախագծեր, Հայաստանը պետք է սովորի պայքարել ներդրողների համար։ Օսիպյանն այս ժամանակը բնութագրել է որպես պատմականորեն ճիշտ ժամանակաշրջան, քանի որ ներդրումների շուկայում կան բազմաթիվ առաջարկներ եւ բարձր պահանջարկ: "Անհրաժեշտ է, որ Հայաստանը կարողանա իր տեղը գտնել այդ պահանջարկի մեջ", - ընդգծել է նա:

Սակայն ոչ այնքան մխիթարական է Օսիպյանի գնահատականը երկրում ստեղծված ներդրումային միջավայրին։ Նրա համոզմամբ՝ ներդրումների ներգրավման համար անհրաժեշտ է դիտարկել բոլոր 3 հիմնական փուլերը, որոնցից բաղկացած է ներդրումային ցիկլը ՝ մուտքը շուկա, ներդրումների գործընթացը եւ ելքը:

Խոսելով առաջին փուլի մասին՝ Օսիպյանը վկայակոչել է Ջոն Մեյնարդ Քեյնսի եզրակացությունները, որը պնդում էր, որ ներդնելիս ներդրողներն առաջնորդվում են "տարերային լավատեսությամբ"։ "Այսինքն, մենք պետք է ապահովենք այդ լավատեսությունը՝ հրավիրելով ներդրումներ կատարել մեր երկրում", - նշել է նա: Բացի այդ, տնտեսագետը նշել է, որ Հայաստանում բացակայում է մուտքի այդ հարթակը։ Նա պատմել է, որ տարբեր երկրներ տարբեր հարթակներ են ընտրում, այդ թվում ՝ ֆոնդային բորսան, ներդրողների հետ տարբեր հանդիպումների ձեւաչափը, դրա համար հատուկ ստեղծված կառավարական կառույցները: Որպես հաջող օրինակ՝ Օսիպյանը վկայակոչել է վրացական փորձը։ Նրա խոսքով ՝ Վրաստանը ոչ հազվադեպ  որպես նման հարթակ օգտագործում է բրիտանական ֆոնդային շուկան (LSE), որտեղ պարբերաբար անցկացնում է ռոուդշոու, որտեղ էլ ներկայացնում է իր ներդրումային նախագծերը: Նախկին բանկիրը դժգոհել է նաեւ խողովակների բացակայությունից, որոնցով գալիս են ներդրումներ, եւ մշակույթի բացակայությունից, որը կարող է ներդրողների շրջանում լավատեսություն առաջացնել: "Այս մշակույթը պետք է ձևավորեն երկրի ներսում մասնագիտացված ուժեղ կառույցները։ Ցավոք, դրանց բացակայության պատճառով մենք չենք կարող օգտվել արտասահմանյան ներդրումային ընկերությունների ծառայություններից ։ Եվ ամենակարևորը՝ մենք չունենք հետաքրքիր ծրագրեր, որոնց համար մենք կարող ենք դրսից ներդրումներ ներգրավել։ Իսկ այն ծրագրերը, որոնք կան,  հետաքրքիր չեն՝ նկատի ունենալով շահութաբերության ցածր մակարդակը, ներքին շուկայի փոքր ծավալները և այլ պատճառներ", - պատմել է Օսիպյանը։

Նա, որպես ներդրումների ներգրավման հաջորդ փուլ, նշել է ներդրումային գործընթացների բուն ընթացքը։ Այս համատեքստում տնտեսագետը նշել է, որ ներդրումների համար պետք է թափանցիկ, ուժեղ և ներդրողների համար հասկանալի դատական համակարգ, որը Հայաստանում, ըստ նրա, բացակայում է:  "Շատ երկրներում այդ գործառույթը կատարում են արբիտրաժները։ Իսկ Հայաստանում արբիտրաժային դատարանները նոր են սկսում զարգանալ", - հավելել է նա։ Որպես ներդրումային գրավչության համար անհրաժեշտ հաջորդ պայմաններ՝ Օսիպյանը նշել է քաղաքական, տնտեսական կայունությունը, ինչպես նաև՝ կանխատեսելիությունը: Այս առնչությամբ նա վկայակոչել է Ամուլսարի ոսկու հանքի նախագծի շուրջ ստեղծված իրավիճակը, որն այդպես էլ չաշխատեց եւ արդեն 3 տարի  "կախված է օդում": "Որոշակի փոփոխություններ՝ քաղաքական, օրենսդրական, կարող են փչացնել ներդրողների ախորժակը և հետ մղել Հայաստանում ներդրումներ կատարելու նրանց ցանկությունը, - ասել է փորձագետը։ Ընդ որում, նա ընդգծել է երկրում ազատ մրցակցության կարևորությունը, ինչը պետք է ապահովվի պետության կողմից։ "Ցավոք, մեզ մոտ դա դեռ չի աշխատում։ Եվ ես չեմ կարող բարձր գնահատել Հայաստանում տնտեսական մրցակցությունը կարգավորող պետական մարմնի աշխատանքը", - նշել է բանկիրը։

Օսիպյանն ուշադրություն է հրավիրել նաեւ Հայաստանի գործարար միջավայրում կորպորատիվ կառավարման մշակույթի կամ պարտադիր սկզբունքների բացակայությանը: Նա պատմել է, որ Հայաստանում սեփականատերը դեռ տարանջատված չէ մենեջմենթից,  հատկապես, եթե խոսքը իրական հատվածի մասին է։ Բոլոր որոշումները կախված են մեկ անձից, եւ, փորձագետի համոզմամբ, դա վախեցնում է ներդրողներին։

Եվ, որպես ներդրումային գործընթացի վերջնական փուլ, Օսիպյանը նշել է շուկայից ներդրողների "ելքի" անկատար ընթացակարգը։ Ինչպես նա պարզաբանել է, պետք է լինեն խողովակներ, որոնց միջոցով ներդրումները կարող են հեշտությամբ դուրս գալ երկրից։

Այս համատեքստում նա նշել է, որ այդ գործառույթն իր վրա է վերցնում, որպես կանոն, ֆոնդային բորսան, որը պետք է կապված լինի այլ ազգային եւ միջազգային բորսաների հետ: Իսկ Հայաստանում ֆոնդային շուկան այդպես էլ չձևավորվեց, բաժնեմասային կորպորատիվ արժեթղթերի հարթակը, փաստորեն,  չի աշխատում։ Գոյություն ունի նաեւ ներդրողների հետ աշխատանքի համաշխարհային պրակտիկայում հայտնի Build Operate Transfer մոդելը (շինարարություն-շահագործում-հանձնում - ԱՀԿ), որի շրջանակներում ներդրողը հրավիրվում է երկիր կոնկրետ արդյունավետ նախագծերի իրականացման համար, գործարանների, ֆաբրիկաների կառուցում՝ նոր ապրանքային շուկաների ստեղծման համար, այդ թվում ՝ արտահանմանն ուղղված: Ներդրողը բերում է իր հետ տեխնոլոգիաներ, սպառման շուկաներ եւ, կարեւորը, պատրաստում է անհրաժեշտ կադրեր: Երկրից դուրս գալու մտադրության դեպքում ներդրողին օգնում է այս պետությունը, որը գնում է ընկերությանը և հետագայում մասնագիտացված ներդրումային ընկերությունների միջոցով կարող է այն վաճառքի հանել։

Եթե մեզ մոտ բավարար չափով գրավիչ չէ ներդրումային մթնոլորտը, չկա քաղաքական կայունություն, ապա, առնվազն, այդ դեպքում պետությունը կարող է ենթակառուցվածքային առումով աջակցել այդ գործընթացին", - եզրափակել է Օսիպյանը:

Նշենք, որ վերջին 6-7 տարիների ընթացքում Հայաստանի տնտեսությունում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ծավալներն սկսել են էապես նվազել եւ մոտենալ պատմական նվազագույնին՝ մինչեւ ՀՆԱ-ի 1,7 տոկոսի։