Չորեքշաբթի, 20 Հուլիսի 2022 18:22

Արմինֆո. Հայաստանի ՀՆԱ-ի 20% - ն ապահովող արտահանող- արտադրողները չափազանց ծանր ժամանակներ են ապրում։ Դրամի կտրուկ արժեւորումը (1 դոլարի դիմաց փետրվարի վերջի 470-480 դրամից եւ մարտի սկզբի 520 դրամից մինչեւ մոտ 400-410 դրամ) իսկական փորձություն էր ինչպես ապրանքներ եւ ծառայություններ արտահանողների, այնպես էլ ներդրողների եւ տեղական ոչ մեծ արտադրողների համար։

"Ներկա իրավիճակի պահպանումը ի չիք կդարձնի իրացման շուկաների դիվերսիֆիկացմանն ուղղված բոլոր ջանքերը, եւ հայկական արտահանումն ավելի կախյալ կդարձնի ռուսական շուկայից", - ԱրմԻնֆո-ի հետ հարցազրույցում հայտարարել է Export Armenia փորձագիտական համայնքի հիմնադիր Էմիլ Ստեփանյանը:

 

Իշխանությանը հասցնելը՝ ձայն բարբառո անապատի

 

Փորձագետը հիշեցնում է, որ հունիսի 24-ին հայկական բիզնեսի ներկայացուցիչները բաց նամակ են հրապարակել, որում տնտեսական իշխանություններին կոչ են արել շտապ միջոցներ ձեռնարկել ազգային արժույթի կտրուկ արժեւորման զոհ դարձած բիզնեսը փրկելու համար: Export Armenia-ն առաջարկել է իրականացնել դրամի արժեվորումից առավել տուժած տնտեսության ճյուղերի աջակցության հասցեական ծրագրեր: Դրանք ՏՏ ոլորտի ընկերություններ են, արտահանողներ և տեղական արտադրողներ ։ Վերջիններս նույնպես տուժել են, քանի որ դոլարի նկատմամբ ավելի քան 15% - ով արժեւորված հայկական դրամը պատրաստի արտադրանքի ներկրումն ավելի գրավիչ է դարձրել առնվազն 15% - ով։ Ապրանքների ինքնարժեքի իջեցման պայմաններում ներմուծողների մոտ ազատվել են մարքեթինգային միջոցառումների անցկացման համար միջոցներ, եւ ավելի մեծ հնարավորություններ են առաջացել սուպերմարկետների վաճառասեղաններից տեղական արտադրանքը դուրս մղելու համար:

 

Մինչդեռ, ըստ Ստեփանյանի, որոշ արտահանողների մոտ մարժան նույնիսկ չի հասնում նշված 15 տոկոսի: "Չէ որ, եթե նայում ենք, արտահանումը մարժայի մասին չէ , դա մեծ քանակությամբ ապրանք է ոչ մեծ մարժայի դիմաց: Արտաքին շուկաներում մեծ մրցակցություն է ընթանում, և այդ պատճառով շատ երկրներում, և, առաջին հերթին, եվրոպական, տեղական արտադրողներն օգտվում են պետության կողմից տրամադրված հովանավորչական տարբեր գործիքներից, և մեզ, որպես արտահանողների, շատ դժվար է խաղալ օտար դաշտում՝ փորձելով հասնել արտասահմանյան սուպերմարկետների դարակներին", - կարծում է նա ։ Արդյունքում՝ հայ արտահանողը, արտասահմանյան շուկաներ դուրս գալու եւ տեղը նվաճելու համար ստիպված է լինում առավելագույնս նվազեցնել ապրանքների գները եւ վաճառել այն նվազագույն մարժայով:

 

Դրամի թանկացումը նաեւ թուլացրել է օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ներհոսքը Հայաստան, քանի որ նախատեսված արդյունքի հասնելու համար անհրաժեշտ է կապեքսն ավելացնել առնվազն 20 տոկոսով, ինչն ամբողջությամբ փոխում է ներդրումային ծրագրերը և հեռանկարում կարող է հանգեցնել էական կորուստների:

 

Միլիոնավոր դոլարների կորուստներ

 

Դրամի փոխարժեքի խորը արժևորման պատճառով այն երկրներ ապրանքներ և ծառայություններ մատակարարող արտահանողները, որտեղ օգտագործվում են առավելապես դոլար և եվրո, այսօր կարող են կորցնել մեծ դժվարությամբ նվաճված նոր շուկաները։ Ոմանք փորձում են պայմանավորվել հետաձգման մասին, մյուսներն աշխատում են վնասով՝ ծածկելով տեղական կամ ռուսական շուկայում վաճառքով։ Իրավիճակը աղետալի է հատկապես եվրոյով արտահանողների համար, քանի որ դրամը եվրոպական արժույթի նկատմամբ արժեւորվել է ավելի քան 25 տոկոսով։

 

Արդյունքում՝ հայկական արտադրանքը արտաքին շուկաներում թանկացել է։ Սակայն, ինչպես նշում է փորձագետը, մատակարարվող ապրանքների գները վերանայել են ոչ միայն հայ արտահանողները։ Միայն թե հայրենական արտահանողները մեծ մանեւրների հնարավորություն չունեն՝ մրցակից երկրներում, հատկապես, ռուսական շուկայում, ազգային արժույթի այդքան կտրուկ ամրապնդում չի եղել։ "Հայ արտահանողները ստիպված են լինում գները սահմանել մրցակիցներին հետադարձ հայացք գցելով։ Սակայն, եթե դոլարն արժեզրկվել է 15-20% - ով, գները կարող են բարձրացվել առավելագույնը 5-7% - ով: Ավելին՝ ցնցում է», - պարզաբանում է Ստեփանյանը։ Արդյունքում՝ շուկաների դիվերսիֆիկացման գործընթացը, նույնիսկ, եթե շատերի ծավալները փոքր էին, երբեմն, նույնիսկ, խորհրդանշական, սպառնում է ի չիք դառնալ:

 

Export Armenia-ի ներկայացուցչի խոսքով՝ մոտավոր հաշվարկներով արտահանողների կորուստները հաշվվում են միլիոնավոր դոլարներով։ "Եթե հաշվենք զեղչով, մենք ունենք 3 մլրդ դոլարի արտահանում, մեկ ամսում, միջին հաշվով, ստացվում է 250 մլն դոլար, 2 ամսում (դոլարի նկատմամբ դրամի թանկացումից հետո)  գումարը հասնում է 500 մլն դոլարի, իսկ դոլարի  15%  էժանացումը արտահանման վրա  նստում է 75 մլն դոլար: Պետեկամուտների կոմիտեն հնարավորություն ունի հաշվարկելու, թե արտահանման որ մասն է գնում դոլարով, որը՝ ռուսական արժույթով", - նշում է նա:

 

Արդյո՞ք շահում են  ռուսական շուկա արտահանողները

 

"Հայկական ողջ շուկայի մեկ երրորդը եւ Հայաստանից պատրաստի արտադրանքի 70 տոկոսը գնում է ռուսական շուկա, եւ, այո, նրանց իսկապես ձեռնտու է ինչպես հայկական դրամի, այնպես էլ ռուսական ռուբլու դիրքերի ուժեղացումը", - նշում է Ստեփանյանը: Միևնույն ժամանակ, նա հիշեցնում է, որ ռուսական ռուբլին փետրվարի վերջին սկսել է սրընթաց էժանանալ ամերիկյան դոլարի նկատմամբ ՝ ռուս-ուկրաինական հակամարտության և արևմտյան պատժամիջոցների ֆոնին։ Դրա փոխարժեքն աճել է գրեթե կրկնակի՝ մինչեւ 120 ռուբլի  1 դոլարի դիմաց: Եվ միայն մայիսի 25-ին դրա փոխարժեքը նվազել է 1 դոլարի դիմաց 55 ռուբլու մակարդակի: Այդ ընթացքում հայ արտահանողները շատ են կորցրել։ Այս պարագայում, ըստ Ստեփանյանի, կառավարությունը, պարզապես, պարտավոր է աջակցել իր արտահանողներին, քանի որ այսօրվա իրավիճակը ֆորսմաժորային է բոլորի համար։

 

Աջակցել, թե՞ ոչ։ Առաջնահերթությունների հարց է

 

Ֆինանսատնտեսական իշխանություններին ուղղված բաց նամակին հաջորդել է Հայաստանի գործարար համայնքի հանդիպումը էկոնոմիկայի եւ ֆինանսների նախարարներ Վահան Քերոբյանի ու Տիգրան Խաչատրյանի հետ: "Հանդիպման արդյունքում մեզ առաջարկվեց ևս մեկ անգամ հանդիպել։ Չեմ կարծում, որ եւս մեկ հանդիպում կլինի։ Անցած հանդիպմանը մեզ պարզ հասկացրել են, որ աջակցության որևէ ծրագիր չի քննարկվում։ Բայց, համենայնդեպս, այդ պահին", - հայտարարում է Ստեփանյանը։

 

Այնուամենայնիվ, օրերս էկոնոմիկայի փոխնախարար Անի Իսպիրյանը խորհրդարանում առաջարկել է արտահանողներին սուբսիդավորել յուրաքանչյուր դոլարի դիմաց առնվազն 50 դրամով, հաշվի առնելով, որ ամերիկյան արժույթի փոխարժեքը նվազել է գրեթե 100 դրամով։ "Կամ մենք սուբսիդավորում ենք, կամ իջեցնում ենք դրամի փոխարժեքը", - ասել է Իսպիրյանը:

 

"Մենք հաճելիորեն զարմացած էինք փոխնախարարի առաջարկից։ Հույս ունենք, որ Էկոնոմիկայի նախարարության մտադրությունները լուրջ են, այլ ոչ թե՝ մենք ուզում էինք, մեզ մերժեցին սկզբունքով: Հուսով ենք նաև, որ որոշումը կայացվելու է ավելի բարձր մակարդակով։ Շարունակելու ենք առաջ մղել մեր շահերը", - հայտարարում է Էմիլ Ստեփանյանը։

 

Նա հիշեցրել է, որ Հայաստանը արտահանումը հայտարարել է առաջնահերթություն։ «Հենց այն պահին, երբ ոլորտը առավել կարիք ունի աջակցության, իշխանությունը դանդաղում է ։ Պետությունը կարող է օգտվել բիզնեսի աջակցման ծրագրերի իրականացման հնարավորությունից", - ընդգծում է նա։

 

Ընդ որում, ինչպես ընդգծել է Ստեփանյանը, ներկայում կառավարության առաջնահերթությունը ամեն կերպ սոցիալական լարվածությունից խուսափելու խնդիրն է: "Եթե վերջին բողոքի ակցիաներին միանային նաև սոցիալական քաղաքականությունից դժգոհ քաղաքացիները, հնարավոր է, անհնազանդության ակցիաները վերաճեին ավելի մեծ բողոքի։ Ելնելով դրանից  կարծում ենք, որ կառավարությունն ամեն դեպքում չի գնա դոլարի ուժեղացման և դրամի արժեզրկման, ինչը կուժեղացնի գնաճը։ Միաժամանակ, սխալ ենք համարում նաև ազգային արժույթի փոխարժեքի արհեստական պահպանումը», - - հայտարարում է փորձագետը։ Տվյալ դեպքում լավագույն ելքը սուբսիդավորումն է։

 

Արժութային ինտերվենցիաները եւ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի իջեցումը կօգնի՞

 

Ասոցիացիայի համահիմնադիրը չի պպաշտպանում արժութային ինտերվենցիաների անցկացման եւ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի իջեցման գաղափարը՝ արտահանման հետ կապված իրավիճակը փրկելու նպատակով: "Եթե քո որեւէ օրգան կետային ցավում է, ապա չարժե դեղամիջոց ընդունել ամբողջ օրգանիզմի համար, որը, բացի այդ, կունենա բազմաթիվ կողմնակի ազդեցություններ", - ասում է նա: Ստեփանյանը կոչ է անում չմոռանալ, որ հայկական ապրանքների դոլարային բաղադրիչն էական է ։ Օրինակ, հայկական արտադրանքի արտադրության համար տեղական արտադրողները արտասահմանից հումք, բաղադրիչներ և վառելիք են ներմուծում։ Բացի այդ, լոգիստիկայի համար արտահանողները նույնպես հաշվարկել են դոլարով։ Ամերիկյան դոլարի դիրքերի խխիստ ամրապնդումը կարող է շահավետ լինել առաջնային գյուղատնտեսական արտադրանք արտահանողների համար, նշում է նա:

 

Հարցի լուծումը նա տեսնում է տնտեսության արտահանման հատվածի խոցելի ոլորտների սուբսիդավորման կամ հարկերից հանման, սարքավորումների գնման հասցեական եւ մարքեթինգային միջոցառումների իրականացման միջոցով ։ "Ծրագրերը կարող են տարբեր լինել ՝ յուրաքանչյուրի համար ՝ հաշվի առնելով իր ոլորտի առանձնահատկությունները", - նշում է նա ։

 

Ասոցիացիայի համահիմնադիրը հիշեցնում է նաև, որ մայիսի սկզբին կառավարությունը հայտարարեց վրացական Փոթի նավահանգստից դեպի Ռուսական Կովկաս կանոնավոր լաստանավային հաղորդակցության մեկնարկի մասին և խոստացավ այն գործարկել հունիսի 15-ից: Այդ նախաձեռնության շրջանակներում հայտարարվել է, որ պետությունը մտադիր է սուբսիդավորել ապրանքների այդ լաստանավային փոխադրումը ։ Սակայն նշված ժամկետում դա չհաջողվեց անել ։ "Այդ նպատակով նախատեսված միջոցները կարելի է ուղղել բիզնեսի աջակցման այլ միջոցների, օրինակ' աջակցության կետային ծրագրերի իրականացմանը, ժամանակակից սարքավորումների, տեխնոլոգիաների գնմանը եւ մարքեթինգային միջոցառումներին, որոնք կուժեղացնեն հայ արտադրողների դիրքերը եւ նրանց մրցակցային առավելությունները: Արդյունքում կնվազի ապրանքների և ծառայությունների ինքնարժեքը, կաճի մարժան, կուժեղանա տեղական բիզնեսի ներուժը, ինչը կհանգեցնի արտադրության և, համապատասխանաբար, հարկային եկամուտների աճին պետական գանձարանում", - պարզաբանում է փորձագետը ։ Ամեն դեպքում Export Armenia-ում վստահ են, որ կառավարությունը պետք է աջակցի իր արտահանողներին, քանի որ այսօրվա իրավիճակը ֆորսմաժորային է բոլորի համար ։

 

Ինչ կլինի, եթե

 

Ստեփանյանի խոսքով, եթե ընթացիկ իրավիճակը պահպանվի մինչեւ տարեվերջ, կունենանք արտահանում, որը միակողմանի կախված կլինի ռուսական շուկայից: Այս դեպքում ռուբլու փոխարժեքի հնարավոր անկման դեպքում կկրկնվի 2004-2008թթ. սցենարը, երբ հայկական դրամը 500 դրամից իջել էր մինչեւ 300, եւ հայկական ամբողջ արտահանումը, ՏՏ ոլորտը եւ, նույնիսկ, երկրում ինստիտուցիոնալ զարգացած երեսակման արտադրությունը, եւ այն ամենը, ինչ տոլինգի վրա էր պահվում, թռավ մոնետար խողովակի մեջ: