Երկուշաբթի, 26 Սեպտեմբերի 2022 19:03

Արմինֆո.Չնայած սեպտեմբերի 13-ից Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ Ադրբեջանի սանձազերծած ագրեսիային՝ Հայաստանի տնտեսության աճը 2022 թվականի արդյունքներով կարող է գրեթե կրկնակի գերազանցել պետական բյուջեում ամրագրված 7 տոկոս ցուցանիշը: Նման կանխատեսում է արել ԵՊՀ տնտեսագիտության և կառավարման ֆակուլտետի մենեջմենթի և ձեռներեցության ամբիոնի վարիչ Կառլեն Խաչատրյանը՝ ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում:

 

Նրա խոսքով՝ նման կանխատեսման են հանգեցնում տնտեսությունում առկա միտումները, մասնավորապես, հունվար-օգոստոսին տնտեսական ակտիվության զգալի աճը 13,9 տոկոսի մակարդակում եւ երկիր տեղափոխվող ձեռներեցների եւ կապիտալի ներհոսքի տեմպերի պահպանումը: "Այո, պետք է խոստովանել, որ այդ էական աճը մեծապես պայմանավորված է արտաքին գործոններով ՝ ռուս-ուկրաինական հակամարտությամբ, որի արդյունքում ս. թ. մարտից Հայաստան են ժամանել և շարունակում են ժամանել մեծ թվով բիզնես ռելոկանտներ, ինչը խթանում է կապիտալի զգալի ծավալի ներհոսքը", - ընդգծել է փորձագետը ՝ վկայակոչելով նաև տնտեսական աճ ձևավորվող կառուցվածքը, մասնավորապես, որ 2022թ. հունվար-օգոստոսին ՀՆԱ աճի առյուծի բաժինը պատկկանում էր ծառայությունների ոլորտին՝ 27,1%, և առևտրի ոլորտին՝ 13,6%:

 

Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ Ադրբեջանի ռազմական ագրեսիան կարող էր իր բացասական ազդեցությունը ունենալ տնտեսության աճի տեմպերի վրա, սակայն, ինչպես կարծում է Խաչատրյանը, ՌԴ քաղաքացիների ներհոսքի տեմպերի սպասվող աճը՝ սեպտեմբերի 21-ից Ռուսաստանում հայտարարված մասնակի զորահավաքի առնչությամբ, ինչպես նաեւ այն գործոնը, որ Ռուսաստանի եւ Ուկրաինայի միջեւ հակամարտությունը, ամենայն հավանականությամբ, չի կարգավորվի առաջիկա ամիսներին, վկայում է այն մասին, որ Հայաստանի տնտեսությունում դրական ազդակները կպահպանվեն: "Այս փուլում այդ գործոնը գերիշխում է ՀՀ-ում պատերազմի հնարավոր սպառնալիքի նկատմամբ", - նշել է նա:

 

Դրա հետ մեկտեղ, փորձագետի կարծիքով, ՌԴ-ում մասնակի զորահավաքը, որը խոսում է Արեւմուտքի հետ հարաբերություններում լարվածության սրման եւ, որպես արդյունք, ռուսական տնտեսության մեջ ավելի կրիտիկական իրավիճակի մասին, բացասաբար կազդի ինչպես ֆիզիկական անձանց դրամական փոխանցումների ծավալների, այնպես էլ արտաքին առեւտրի ծավալների վրա: "Հայաստանի արտաքին առևտրի կառուցվածքում ՌԴ-ին բաժին է ընկնում արտահանման - ներմուծման գրեթե մեկ երրորդը, իսկ ՌԴ-ից փոխանցումները կազմում են շուրջ 45 տոկոս։ Սակայն, քանի որ Ռուսաստանից Հայաստան կապիտալի տեղափոխումն առավելապես հրահրված կլինի զորահավաքից խուսափող ռուսաստանցիների զանգվածային ժամանմամբ, իսկ դա կհանգեցնի առանձին ոլորտներում պահանջարկի ավելացման, ինչը դրականորեն կազդի Հայաստանի տնտեսության վրա՝ հաշվի առնելով նրա փոքր ծավալները", - պարզաբանել է տնտեսագետը։

 

Արդյունքում՝ պահանջարկի ավելացումը, իհարկե, կուժեղացնի գնաճային ճնշումը, նշում է փորձագետը։ Բայց, միեւնույն ժամանակ, կնպաստի դրամի արժևորմանը, ինչը կզսպի գնաճային տեմպերը։ Արդյունքում՝ փորձագետի կանխատեսմամբ, 2022թ. վերջին Հայաստանում գնաճը կհասնի 10% մակարդակի՝ գումարած/հանած 1% շեղումով։

 

Եվ, այդուհանդերձ, ինչպես նշել է փորձագետը, Հայաստանի տնտեսության համար ներկայիս "հարմարավետ" միջավայրը, այնուամենայնիվ, ժամանակավոր բնույթ է կրում, քանի որ աճը ոչ թե ամրապնդված է համակարգային զարգացմամբ եւ ինստիտուցիոնալ տեղաշարժերով, այլ, ընդամենը, պատահական գործոնների զուգադիպության արդյունք է: "Հակամարտության ավարտից հետո Հայաստանը կարող է հայտնվել տրամագծորեն հակառակ իրավիճակում, քանի որ տվյալ ժամանակահատվածը ՀՀ իշխանությունների կողմից չի օգտագործվում պահուստների և "անվտանգության բարձիկների" ձևավորման համար և չի ուղեկցվում առանցքային բարեփոխումներով։ Կառավարությունը միայն կողքից է հետևում արտաքին գործոնների ազդեցության տակ տնտեսության դինամիկային", - նշել է Խաչատրյանը։

 

Ինչպես նշում է տնտեսագետը, ԱՄՆ դոլարի արժեզրկման ֆոնին կառավարությունը չէր կարող հագենալ ուրախությունից, որ դա հանգեցնում է տնտեսության վրա գնաճային ճնշման նվազման։ Մինչդեռ, դա հարվածի տակ դրեց Հայաստանի դոլարային արտահանումը՝ այն դարձնելով անմրցունակ արտաքին շուկաներում։ "Ստացվեց, որ իշխանությունները կարճաժամկետ հեռանկարում գնաճի տեմպերի նվազումը նախընտրել են արտահանման ուղղվածություն ունեցող հատվածի ներուժից երկարաժամկետ հեեեռանկարով, ինչը հղի է խնդիրներով Հայաստանի տնտեսության համար՝ արդեն առաջիկա 1,5-2 տարվա ընթացքում", - նշել է նա։ Մինչդեռ, իշխանությունները պետք է մշակեին դրամի արժեւորումաից առավել տուժած ճյուղերին աջակցության հասցեական մեխանիզմներ:

 

Բացի այդ, ինչպես կարծում է Խաչատրյանը, աճող գնաճի եւ բնակչության գնողունակության նվազման ֆոնին կառավարությունը պետք է մշակեր աջակցության եւ խթանման հասցեական ծրագրեր: "Այո, գնաճը այսօր բնորոշ է ողջ աշխարհին։ Սակայն, ինչպես ցույց է տալիս համաշխարհային փորձը, շատ երկրներ անցկացնում են կենսաթոշակների եւ նպաստների ինդեքսավորում, լրացուցիչ միջոցներն ուղղվում են սոցիալապես խոցելի խմբերին աջակցությանը: Մեր դեպքում ոչ մի նման բան չի արվել։ Իշխանությունները միայն հայտարարել են սեպտեմբերի 1-ից կենսաթոշակները 3 հազար դրամով բարձրացնելու մասին։ Ակնհայտ է, որ նվազագույն կենսաթոշակի 7% աճը եղանակ չի ստեղծում, եթե հենց երկրի ԿԲ-ը կանխատեսում է 10,3% տարեկան գնաճ", - ասել է Խաչատրյանը։

 

Ընդ որում, տնտեսագետը չի կարծում, թե Հայաստանի կառավարության՝ կենսաթոշակների ու նպաստների ինդեքսավորման եւ աջակցության այլ ծրագրերի իրականացման ցանկության բացակայությունը պայմանավորված է տնտեսության գերտաքացման եւ աճող սոցիալական ծախսերի սպասարկման անհնարինության վախով, որոնք, ներկայիս արտաքին ազդակների բացակայության դեպքում, ապագայում կարող են հանգեցնել բյուջեի դեֆիցիտի եւ պարտքային բեռի կտրուկ ավելացման: "Գործող կառավարությունը 4 տարվա ընթացքում գրեթե կրկնակի ավելացրել է պետական պարտքը, որն այսօր մոտեցել է 10 մլրդ դոլարի նշագծին։ Ընդ որում, գործադիր իշխանությունը, նույնիսկ, չէր էլ մտածում այն մասին, որ, միգուցե, "ձգեն գոտիները", օրինակ, կրճատեն պարգեւավճարներն ու պետական ապարատի պահպանման ծախսերը։ Հետևաբար, անհիմն է խոսել պետական բյուջեի դեֆիցիտի և պետական պարտքի չափերի ավելացման առնչությամբ ներկայիս կառավարության զգուշավորության մասին", - եզրափակել է ԵՊՀ տնտեսագիտության և կառավարման ֆակուլտետի մենեջմենթի և ձեռներեցության ամբիոնի վարիչը: