Ինչպիսի՞ն կլինի նոր ատոմային էներգաբլոկը Հայաստանում.  Փորձագիտական կարծիքներ

Արմինֆո.Հայաստանում չեն դադարում նոր ատոմային էներգաբլոկի կառուցման նախագծի վերաբերյալ խոսակցությունները։ Թեեւ ոչ ոք չի կասկածում դրա կառուցման անհրաժեշտությանը, տարակուսանք կա նոր բլոկի հզորության վերաբերյալ։

Ըստ նախնական տվյալների՝ երկրի իշխանությունները հակվում են 1200 մեգավատ հզորությամբ ատոմակայանի կառուցմանը, սակայն այդ դիրքորոշումն առաջացնում է փորձագիտական հանրության առարկությունը, որը վստահ է, որ այդ հզորությունները գերագնահատված են, եւ Հայաստանը պետք է կառուցի 500-600 ՄՎտ հզորությամբ բլոկ: ԱրմԻնֆո-ի խմբագրությունը ներկայացնում է այդ նախագծի վերաբերյալ երկու տեսակետ, հարկ համարելով նշել, որ երկուսն էլ գոյության իրավունք ունեն։

ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում "Հայկական ԱԷԿ" ՓԲԸ գլխավոր տնօրենի խորհրդական Գերա Սեւիկյանը նշել է, որ նոր միջուկային էներգաբլոկի կառուցման վերաբերյալ վերջնական որոշում դեռ չկա: "Մենք ռուսական կողմից սպասում ենք ապագա էներգաբլոկի երեք տարբերակների ներկայացմանը՝ 1000 ՄՎտ, 1200 Մվտ եւ 1200 ՏՕԻ հզորությամբ։ Միայն դրանք ստանալուց և ուսումնասիրելուց հետո վերջնական որոշում կկայացվի", - ասել է գլխավոր տնօրենի խորհրդականը։ Նա հավելել է, որ հայկական կողմն ավելի հակվում է 1200 Մվտ ՏՕԻ բլոկի կառուցման անհրաժեշտությանը, քանի որ տվյալ բլոկի ռեակտորը ծանոթ է հայ միջուկագետներին, նոր նորմատիվային փաստաթղթերի մշակման կարիք չի լինի, առավել եւս ՝ գործող օրենսդրությունում փոփոխություններ կատարելու:

Տնտեսության աճի ներկայիս տեմպերի պահպանման և երկրում նոր արդյունաբերական ձեռնարկությունների առաջացման դեպքում կարող է առաջանալ էլեկտրաէներգիայի դեֆիցիտ։ Բացի այդ, մինչեւ 2030 թվականը տրանսպորտի փոխադրումը Էլեկտրական քարշուժի կպահանջի լրացուցիչ 4,5 մլրդ կվտ/ժ էլեկտրաէներգիա, ինչը մոտավորապես հավասար է Հայկական ԱԷԿ-ի գործող երկրորդ էներգաբլոկից էլեկտրաէներգիայի արտադրության բոլոր ծավալներին:

Սեւիկյանը նշել է նաեւ նախագծի տնտեսական բաղադրիչը։ Նրա խոսքով ՝ 600 ՄՎտ հզորությամբ էներգաբլոկի կառուցման արժեքը կպահանջի 1200 Մվտ հզորությամբ բլոկի արժեքի 80 տոկոսի չափով ներդրումների ներգրավում: Պետք է նաև հաշվի առնել, որ 1200 Մվտ հզորությամբ էներգաբլոկի շահագործման ժամկետը կկազմի 60 տարի ՝ այն ևս 40 տարով երկարաձգելու հնարավորությամբ։ Այսինքն ՝ բլոկը կկարողանա աշխատել մի ամբողջ դար, ինչը հնարավոր չի լինի անել 600 ՄՎտ հզորությամբ բլոկի դեպքում։ "Նախատեսվում է, որ մինչեւ 2035 թվականը Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի սպառման ծավալները կավելանան 33 տոկոսով, եւ այդ կանխատեսումը կարեւոր է հաշվի առնել՝ նկատի ունենալով նաեւ էլեկտրաէներգիայի արտահանման հնարավորությունները", - ընդգծել է գլխավոր տնօրենի խորհրդականը, հավելելով, որ ընթացիկ պահի դրությամբ ՀԱԷԿ-ի արտադրած էլեկտրաէներգիայի ինքնարժեքն ամենացածրն է երկրում:

Ըստ Սևիկյանի՝ նոր ատոմակայանի կառուցման հարցն ամրագրված է հայրենական էներգետիկայի զարգացման ռազմավարության մեջ։ "Բոլորի համար ակնհայտ է, որ հանրապետությունը չի կարող առանց ատոմային էներգետիկայի: Նոր բլոկի շինարարությունը տևում է մոտ 10-11 տարի, և, եթե այդ ընթացքում դադարեցվի գործող կայանի բլոկը, ապա դա կհանգեցնի առկա ողջ ներուժի, այդ թվում նաև մասնագետների կորստի։ Այդ իսկ պատճառով գործող էներգաբլոկի շահագործման ժամկետը մինչեւ 2036 թվականը երկարաձգելու խնդիր է դրված", - նշել է գլխավոր տնօրենի խորհրդականը, հավելելով, որ առաջադրված խնդրի իրագործման նպատակով արդեն մշակվել է երկարաձգման հայեցակարգ, որը քննարկվել եւ դրական գնահատական է ստացել:

Խորհրդականը նաև ընդգծել է, որ նոր ատոմային էներգաբլոկի կառուցման նախագծի տեխնիկատնտեսական առաջարկի նախապատրաստման հարցում աշխատանքներ են տարվում "Ռոսատոմ"-ի հետ: Այս առաջարկը պետք է հաստատվի ՀՀ կառավարության կողմից, և դրական որոշման դեպքում աշխատանքները կմտնեն գործնական հարթություն։

Սակայն, նման տեսակետին համաձայն չէ էներգետիկայի նախկին փոխնախարար, ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությանն առընթեր Հանրային խորհրդի անդամ, Շրջակա միջավայրի նախարարությանն առընթեր Գիտատեխնիկական խորհրդի անդամ Էդվարդ Արզումանյանը։ ԱրմԻնֆո-ի հետ զրույցում նա նշել է, որ 1200 Մվտ հզորությամբ նոր ատոմային էներգաբլոկ կառուցելու Հայաստանի իշխանությունների մտադրությունները սխալ են եւ ուղղակի սպառնալիք են ներկայացնում պետության էներգետիկ անվտանգության համար:

Նրա խոսքով՝ ներկայումս պիկ ժամերին երկրի ողջ էներգետիկ համալիրի հզորությունները կազմում են նույն 1200 Մվտ-ը։ "Ստացվում է, որ Հայաստանում պետք է աշխատի միայն ատոմակայանը, ինչն անընդունելի է", - ընդգծել է փորձագետը, տարակուսանք հայտնելով, որ Հայաստանի տնտեսությունը նոր բլոկի կառուցման ողջ ժամանակահատվածում կկրկնապատկվի, կամ էլ եռապատկվի իր հնարավորությունները, ինչի մասին հայտարարել է տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախարար Գնել Սանոսյանը: Նրա ասելով՝ անհասկանալի է նաեւ, թե ուր պետք է մատակարարվի  այլընտրանքային եւ վերականգնվող էներգետիկայի օբյեկտներից ստացվող էլեկտրաէներգիան, որի հզորությունը, էներգետիկայի զարգացման ռազմավարության համաձայն, 2030 թվականին նախատեսվում է հասցնել 1000 ՄՎտ-ի:

Փորձագետը նշել է նաև այն փաստը, որ նոր էներգաբլոկի կառուցումը պետք է տևի 8-10 տարի ՝ ներգրավելով 5-6 միլիարդ ԱՄՆ դոլար: Դժվար է ենթադրել, որ ինչ-որ մեկը հենց այնպես տրամադրելու է այդ միջոցները, ուստի անհրաժեշտ կլինի դրանք ներգրավել վարկերի տեսքով, որոնք պետք է մարել։ Այս ֆոնին, ինչպես նշել է Արզումանյանը, համոզիչ չեն նոր բլոկից էժան էլեկտրաէներգիա արտադրելու մասին Գնել Սանոսյանի հայտարարությունները, քանի որ ցանկացած ներդրում պահանջում է վերադարձ, իսկ դա էլ, իր հերթին, կհանգեցնի սակագների աճի՝ ինչպես հենց ատոմակայանից, այնպես էլ վերջնական սպառողների համար: Ներկայումս 40 տարուց ավելի գործող էներգաբլոկում 1 կվտ/ժ էլեկտրաէներգիայի սակագինը հավասար է 12 դրամի, ինչն ամենացածր սակագինն է, սակայն նոր էներգաբլոկի կառուցումից հետո դրա արտադրած էլեկտրաէներգիայի արժեքը կարող է բարձրանալ 2-3 անգամ։

Փորձագետն ընդգծել է, որ ավելի վաղ Միջուկային անվտանգության պետական կոմիտեն մինչեւ 2031 թվականը հայկական ԱԷԿ-ի ներկայումս գործող երկրորդ էներգաբլոկի աշխատանքը շարունակելու արտոնագիր է տվել՝ պայմանով, որ 2026 թվականին կայանում կիրականացվի հիմնական սարքավորումների եւ ռեակտորային կայանի վիճակի համալիր ուսումնասիրություն, եւ միայն այս հետազոտությունից հետո երկրորդ էներգաբլոկի շահագործման ժամկետը կերկարաձգվի մինչեւ 2031 թվականը: Մինչդեռ, իշխանություններն այսօր խոսում են Հայկական ԱԷԿ-ի երկրորդ էներգաբլոկի շահագործման ժամկետը մինչեւ 2036 թվականը երկարաձգելու մասին։

Էդվարդ Արզումանյանը քննադատության է ենթարկել Սանոսյանի այն պնդումները, թե նոր էներգաբլոկի էլեկտրաէներգիան հնարավոր կլինի վաճառել հարեւան երկրներ՝ կառուցվող Իրան - Հայաստան եւ Հայաստան-Վրաստան 400 կիլովոլտանոց էլեկտրահաղորդման գծերով: "Ինչպես ակնկալվում է, երկու ԷՀԳ-երը պատրաստ կլինեն 2025 թվականի կեսերին: Սակայն հարցը, թե ում էլեկտրաէներգիա վաճառել, բաց է մնում, քանի որ մինչև 2026 թվականը Իրանն արդեն գործող էներգաբլոկից զատ կկառուցի ևս երկու նոր ատոմային էներգաբլոկ "Բուշեր" ատոմակայանում ՝ դրանով իսկ ծածկելով էլեկտրաէներգիայի ողջ դեֆիցիտը։ Նույնը վերաբերում է նաև Թուրքիային, որտեղ ռուս մասնագետների մասնակցությամբ մինչև 2026 թվականը կկառուցվի և շահագործման կհանձնվի "Աքքույու" ատոմակայանը՝ չորս ատոմային էներգաբլոկներով, յուրաքանչյուրը 1200 Մվտ հզորությամբ։ Բացի այդ, Թուրքիայի Միջերկրական ծովի ափին հարավկորեական ընկերությունները կառուցում են "Սինոփ" ԱԷԿ-ը։ Այդ նախագծերի իրականացումը թույլ կտա լիովին բավարարել Թուրքիայի էլեկտրաէներգիայի պահանջները։

Վրաստանի համար նույնպես իմաստ չունի Հայաստանից էլեկտրաէներգիա գնել՝ հաշվի առնելով դրա ավելի թանկ գինը։ Վրաստանում էլեկտրաէներգիայի արժեքը, միջին հաշվով, 40 տոկոսով ավելի էժան է, քան Հայաստանում", - ասել է Էդվարդ Արզումանյանը՝ առաջարկելով վերադառնալ 600 ՄՎտ-ից ոչ ավելի հզորությամբ ատոմային էներգաբլոկի կառուցման հարցի քննարկմանը։

"Ռուսաստանում նման բլոկներ չկան, սակայն դրանք առկա են Չինաստանում և Կանադայում: Ըստ էության, 2016 թվականի հայրենական էներգետիկայի զարգացման ռազմավարության մեջ հենց չինական և Կանադական բլոկներն էին առաջնահերթ", - ասել է փորձագետը, միաժամանակ նշելով նոր աշխատանքային խմբի ստեղծման անհրաժեշտությունը ՝ դրանում պատասխանատու անձանց, ինչպես նաև ատոմային էներգետիկայի վետերան փորձագետների ներգրավմամբ։ Նա հավելել է, որ համապատասխան նամակով դիմել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին, սակայն մինչ օրս պատասխան չի ստացվել: