Հինգշաբթի, 10 Նոյեմբերի 2022 12:06

Արմինֆո. Իրանի հետ սահմանային Արաքս գետի վրա Մեղրիի ՀԷԿ-ի կառուցման նախագծի իրականացումն արդեն լուրջ կասկածներ է հարուցում։ Այդ մասին ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարել է ՀՀ Էներգետիկայի գիտահետազոտական ինստիտուտի էներգետիկ ռազմավարական կենտրոնի տնօրեն Վահան Սարգսյանը:

 

Նրա խոսքով, չնայած նախագծի շահավետությանը՝ ինչպես Իրանի, այնպես էլ Հայաստանի համար, այնուամենայնիվ, այսօր այդ ուղղությամբ ոչ մի ակտիվություն չի դիտվում: Ի սկզբանե նախատեսվում էր, որ կասկադը, որը պետք է բաղկացած լիներ երկու ՀԷԿ-երից (մեկական՝ կողմերից յուրաքանչյուրի տարածքում՝ դերիվացիոն թունելի գործարկմամբ), կկառուցվի իրանական կողմի կողմից, և այդ պատճառով ամբողջ կասկադը պետք է պատկաներ իրանական կողմին՝ մինչև Հայաստանի կողմից շինարարության հետ կապված բոլոր ծախսերի ամբողջական մարումը՝ հարեւան պետություն էլեկտրաէներգիայի մատակարարման միջոցով։ Օբյեկտի շահագործման հանձնումից հետո  15 տարի անց  հայկական կողմում ՀԷԿ-ը պետք է դառնար ՀՀ սեփականություն։ "Այժմ այս ուղղությամբ որևէ ակտիվություն չի նկատվում", - նշել է մասնագետը, հավելելով, որ համանման ճակատագրի կարող են արժանանալ նաև Լոռի-Բերդ և Շնող ՀԷԿ-երի կառուցման նախագծերը։

 

Սարգսյանը նշել է, որ Շնողի և Լոռի-Բերդի ՀԷԿ-ի հարցում առկա են տարընթերցումներ կառավարական շրջանակներում. ոմանք նախագիծը համարում են կարևոր և պնդում են, որ այն ընդգրկվի կառավարության ծրագրում, մյուսները, ընդհակառակը, նշում են այդ օբյեկտների փոխարեն փոքր հիդրոէլեկտրակայանների կառուցման կարևորությունը: "Մեծ հաշվով, այդ երկու նախագծերն էլ տնտեսական տեսանկյունից այնքան էլ շահավետ չեն, բայց էներգետիկ անվտանգության տեսանկյունից դրանք կարող էին դառնալ երկրի էներգետիկ անկախության կարևոր բաղադրիչներ, քանի որ կօգտագործվեր տեղական հումքը, տվյալ դեպքում ՝ ջուրը", - նշել է մասնագետը, հավելելով, որ մյուս հիդրոէլեկտրակայանների համեմատ Շնողի և Լոռի-բերդի ՀԷԿ-երի կառուցումը շատ ավելի թանկ կարժենա։

 

Սարգսյանը կարևորել է ջրակուտակիչ կայանների (ՋԿԿ) կառուցումը։ Նա հիշեցրել է, որ դեռևս խորհրդային տարիներին "Հայհիդրոնախագիծ" ինստիտուտի կողմից մշակվել էր նման կայանի կառուցման նախագիծ, որը պետք է էլեկտրաէներգիա կուտակեր Հայկական ԱԷԿ-ի երրորդ և չորրորդ էներգաբլոկներից, որոնց շինարարությունը նախատեսված էր, իսկ Հրազդանի ՋԷԿ-ի բլոկները 200 ՄՎտ-ից նախատեսվում էր հասցնել 300 ՄՎտ-ի: Այն ժամանակ էլեկտրաէներգիայի կուտակման խնդիրը սկսել է ձեռք բերել արդիականություն: "Հայհիդրոնախագիծ" ինստիտուտի կողմից իրականացվել էին լուրջ ուսումնասիրություններ, որոնց արդյունքներով ընտրվել են ՋԿԿ-ներիի կառուցման համար տարածքներ, որոնք հաշվի էին առնում ջրամբարներում ջրի կուտակումը վերին և ցածրադիր հարթակներում: Սակայն այդ նախագծերին վիճակված չէր իրականանալ։ Հետագայում, 1998 թվականին ՀՀ Էներգետիկայի ինստիտուտը և "Հայհիդրոնախագիծ" ինստիտուտը և մեկ մասնավոր կազմակերպություն համատեղ ուսումնասիրություններ են անցկացրել, որոնց արդյունքում ընտրվել են հինգ տարածքներ, որտեղ էլ նախատեսվում էր ՋԿԿ-ներիի կառուցումը: Ճիշտ է, այն ժամանակ էկոլոգիական բաղադրիչը չէր դիտարկվում, քանի որ նախատեսվում էր այդ հարցը թողնել համապարփակ լուծման։ Այսօր քննարկվում է մի տարբերակ, ըստ որի, գործող ՀԷԿ-երի կողքին նախատեսվում է պոմպակայանների կառուցում, որոնց օգնությամբ ցածր ջրամբարներից ջուրը կուղարկվի վերին ջրամբարներ: Այս նախագիծը դեռ քննարկման փուլում է, և այդ օբյեկտների կառուցման համար կան բոլոր հիմքերն ու հիմնավորումները, բայց դրա համար անհրաժեշտ է իրականացնել լուրջ հետազոտական աշխատանք ՝ այն հիմնավորելու նպատակով։

 

Ինչ վերաբերում է Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Ռուսաստան էլեկտրաէներգետիկ միջանցքին, ապա, ինչպես ընդգծել է մասնագետը, այդ նախագծի իրականացումը, գործնականում, դադարեցվել է: Այդ ծրագրի առնչությամբ առաջընթաց չկա։ "Խնդիրը գտնվում է ՀՀ կառավարության մշտական վերահսկողության ներքո, և անհրաժեշտ է վերջապես կողմնորոշվել՝ աշխատանքները կավարտվեն, թե ոչ։ Այսօր երկրում ամենաքննարկվող հարցերից մեկը կապված է այն բանի հետ, թե արդյոք Հայաստանին անհրաժեշտ է նոր ատոմային էներգաբլոկ, թե՝ ոչ։ Իմ խորին համոզմամբ՝ այն անհրաժեշտ է, այլ հրաց է, երբ խոսքը վերաբերում է նոր բլոկի հզորությանը։ Ի սկզբանե, երբ մշակվում էր 1 հազար ՄՎտ հզորությամբ նախագիծը, նկատի էր առնվում, որ նոր էներգաբլոկի արտադրած էլեկտրաէներգիայի զգալի մասը պետք է արտահանվեր նոր 400 կիլովոլտանոց էլեկտրահաղորդման գծով",- ասել է մասնագետը։ Նա հավելել է, որ այսօր Հայկական ԱԷԿ-ի ներկայիս էներգաբլոկի հզորությունը կազմում է 400 ՄՎտ, եւ նոր էներգաբլոկի կառուցմամբ պետք է լուծվեր 600 ՄՎտ էլեկտրաէներգիա արտահանելու հարցը: Ավելի վաղ նկատի էր առնվում, որ նոր էլեկտրահաղորդման գիծը կարող էր ծառայել ոչ միայն Հայաստանին, այլև Իրանին ու Ռուսաստանին, որոնք կարող էին էլեկտրաէներգիայի փոխադարձ փոխհոսքեր իրականացնել։

 

Սարգսյանը հավելել է, որ իր ունեցած տեղեկություններով, նախագծի կապալառու իրանական Sunir ընկերությունում ի հայտ են եկել խնդիրներ Իրանի բանկային համակարգի հետ, ինչն, իր հերթին,  խնդիր է դարձել նախագծի իրականացման ժամանակ, որն անմիջականորեն կապված է Իսլամական Հանրապետության նկատմամբ ԱՄՆ-ի եւ արեւմտյան այլ երկրների կողմից սահմանված պատժամիջոցների հետ։

 

Հիշեցնենք, որ Իրան-Հայաստան 400 կիլովոլտանոց էլեկտրահաղորդման գծի կառուցման նախագծի ընդհանուր արժեքը կազմում է 107,9 մլն դոլար, որի 77 տոկոսը պետք է տրամադրի Իրանի արտահանման զարգացման բանկը, իսկ 23 տոկոսը՝ շինարարության կապալառու Sunir ընկերությունը։ Ի սկզբանե նախատեսվում էր, որ զուգահեռաբար պետք է կառուցվեր նաև Հայաստան-Վրաստան էլեկտրահաղորդման գիծ, ինչը հնարավորություն կտար ստեղծել "Հյուսիս-Հարավ" էներգետիկ միջանցք, սակայն երթուղու սխեմայի փոփոխությունը, տարածաշրջանում իրավիճակի զարգացումը մշտապես հետաձգում էին 326,9 մլն եվրո արժողությամբ այդ ծրագրի իրականացումը, որի 10 տոկոսը պետք է դառնար Վրաստանի ներդրման մի մասը։