Ուրբաթ, 26 Սեպտեմբերի 2025 17:29

Արմինֆո.Հայաստանը հայտնվել է քաղաքական հայտարարությունների գերության մեջ և իրականում չգիտի, թե ինչ է ուզում։ ԱրմԻնֆո - ի թղթակցի հետ զրույցում նման կարծիք է հայտնել էներգետիկ անվտանգության փորձագետ, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Արթուր Ավետիսյանը' մեկնաբանելով օգոստոսի 8-ին ստորագրված Հայաստան-ԱՄՆ փոխըմբռնման հուշագիրը էներգետիկայի ոլորտում համագործակցության վերաբերյալ, ինչպես նաև երեկ Մոսկվայում կայացած "Համաշխարհային ատոմային շաբաթ" համաժողովի շրջանակներում Փաշինյան-Պուտին հանդիպումը:

 

Իրավիճակը «թղթի վրա»

 

Հայաստանի կառավարությունը օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում ամերիկյան կողմի հետ ստորագրել է մտադրությունների երեք հուշագիր, որոնցից մեկը ներառում է նաեւ էներգետիկայի ոլորտում համագործակցությունը: Վերջինս ենթադրում է համագործակցության 4 ուղղություն ՝ քաղաքացիական ոլորտում միջուկային էներգետիկայի հարցերով, ներառյալ փոքր մոդուլային ռեակտորների (ՓՄՌ) տեխնոլոգիաները, ներդրումների խթանում ՝ կարևոր էներգետիկ ենթակառուցվածքների ամրապնդման համար, ներառյալ էներգիայի վերականգնվող աղբյուրների համար կուտակիչ մարտկոցների արտադրության կայանների զարգացումը; Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի հաղորդման և բաշխման ցանցերի արդիականացման ուղղությամբ ներդրումների խթանում, ինչպես նաև էներգետիկ ենթակառուցվածքների կիբեռանվտանգության բարձրացում, այդ թվում ՝ տեխնիկական աջակցության միջոցով:

 

Միաժամանակ, ներկայումս երկրում գործող Հայկական ԱԷԿ - ի երկրորդ էներգաբլոկում իրականացվում է դրա շահագործման ժամկետը 10 տարով՝ մինչև 2036 թվականը երկարաձգելու երկրորդ ծրագիրը: Այդ ժամանակահատվածում հանրապետությունում պետք է կառուցվի նոր ատոմային էներգաբլոկ։

 

Հայաստանը դեռ չի կողմնորոշվել նոր էներգաբլոկի մոդելի հարցում։ Բանակցություններ են ընթանում տեխնոլոգիաների պոտենցիալ մատակարար երկրների հետ։

 

Հայաստանում նոր ատոմակայանի կառուցման նկատմամբ հետաքրքրություն են ցուցաբերել այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Հարավային Կորեան և Չինաստանը: Դեռևս 2023 թվականի հուլիսին ՀՀ կառավարությունը աշխատանքային խումբ էր ուղարկել ԱՄՆ, որը ծանոթացել էր ամերիկյան միջուկային տեխնոլոգիաներին, փոքր մոդուլային ռեակտորներին և դրանց մշակումներին։ Փաշինյանը բազմիցս հայտարարել է, որ ռազմավարական որոշում է կայացվել փոքր մոդուլային ատոմակայան կառուցելու վերաբերյալ։ «Ինչու՞։ Կարևոր պատճառներից մեկն այն է, որ, ինչպես մեզ բացատրեցին մասնագետները, մոդուլային ԱԷԿ - ի վթարները համարվում են լոկալ նշանակության արտակարգ իրավիճակ, այսինքն ՝ ԱԷԿ-ի վթարի դեպքում 500 մետրից դուրս սպառնալիք չի լինի", - հայտարարել էր Փաշինյանը։

 

Նախօրեին Նիկոլ Փաշինյանը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ ասել էր, որ Երևանն այժմ աշխատում է և փնտրում Հայաստանի համար հարմար փոքր մոդուլային ատոմակայանների նախագծեր: «Եվ, իհարկե, այս հարցում նույնպես մենք շատ

ակտիվ երկխոսություն ունենք ՌԴ-ի հետ։ Մենք շատ արդյունավետ համագործակցում ենք "Ռոսատոմ" կորպորացիայի հետ", - ասել էր նա։

 

Իրավիճակը «գետնի վրա»

 

Արթուր Ավետիսյանի խոսքով ՝ ներկայումս Արևմուտքի, մասնավորապես ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի հետ համագործակցությունը փոքր մոդուլային ռեակտորների (մինչև 300 ՄՎտ հզորությամբ ռեակտորներ) տեխնոլոգիաների ոլորտում առայժմ ընդհանուր ցանկությունների կատեգորիայից է:

 

Այսօր փորձագիտական հանրությունը որոշակի զգուշավորություն է ցուցաբերում ՓՄՌ (փոքր մոդուլային ռեակտորներ) տեխնոլոգիաների կիրառման առնչությամբ, քանի որ դրանք դեռ գտնվում են անհայտության քողի տակ: Այո, գուցե մոդուլային ռեակտորները մեզ համար գրավիչ են իրենց առաջարկած հզորության առումով, բայց դեռևս չկա կոնկրետ փորձ ՝ դրական կամ բացասական, երկրի վրա գործող մոդուլային կայան, ուր հնարավոր լինի գործուղել հայ մասնագետներին, թույլ տալ նրանց առնչվել դրան, հասկանալ դրական և բացասական կողմերը և պատասխանել հարցին, թե արդյոք դրանք կիրառելի են Հայաստանի համար։

 

"Չինաստանն ու Ռուսաստանը, այս առումով, ներկայումս որոշակի առավելություն ունեն ԱՄՆ-ի նկատմամբ, քանի որ շահագործում են մոդուլային ռեակտորներ, բայց ոչ "գետնի" վրա: Բայց դա բավարար չէ», - նկատում է նա: Այդ առնչությամբ նա, ինչպես և էներգետիկ անվտանգության ոլորտի մյուս փորձագետները, ձեռնպահ են մնում ՓՄՌ տեխնոլոգիաների հեռանկարի վերջնական գնահատումից։

 

Մինչդեռ, ընդգծում է նա, ատոմային էներգիան մոտ 80 տարվա պատմություն ունի։ Այսինքն ՝ արդեն 80 տարի է, ինչ բախվում ենք ավանդական ԱԷԿ-ների աշխատանքին, գիտենք դրանց ուժեղ և թույլ կողմերը։ Մենք գիտենք դրա ռիսկերի և օգուտների մասին, որոնք դեռևս հայտնի չեն ՓՄՌ-ի վերաբերյալ: Հասկանալի է, որ յուրաքանչյուր արտադրող գովազդելու է իր նախագիծը, բայց մենք իրավունք չունենք ենթարկվել մարքեթինգային հնարքներին:

 

«Եթե Հայաստանը, պարզապես, պատրաստ է սահմանափակվել խաղաղ ատոմի ընտանիքի անդամի դերով և չի մտածում ավելի լուրջ զարգացման մասին, ապա այդ դեպքում, գուցե, արժե դիտարկել ՓՄՌ-ի կառուցման հեռանկարը: Եվ այդ ժամանակ արդեն կարելի է ընտրել միայն Ռուսաստանի, Չինաստանի, ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի առաջարկած մոդուլային ռեակտորների նմուշների միջև», - նշում է նա։

 

Ռուսական կողմն առաջարկում է նաև 1200 ՄՎտ հզորությամբ ատոմակայանի կառուցման ավանդական տարբերակը։ Այն արդեն առկա է Բելառուսում, ՌԴ տարբեր շրջաններում, իսկ դրանք կառուցվում են ռուսական "Ռոսատոմի" կողմից այլ երկրներում, հիշեցնում է Արթուր Ավետիսյանը։ Սակայն, այդ տարբերակը կարող է խնդրահարույց լինել ՝ հաշվի առնելով նման էներգետիկ հզորությունները կլանելու ունակության հետ կապված հնարավոր խնդիրները:

 

Արևն օգնություն է թե վնաս

 

Անդրադառնալով երկրի էներգետիկ հաշվեկշռում արևային էներգետիկայի մասնաբաժնի ավելացման վերաբերյալ ՀՀ իշխանությունների լավատեսությանը, և, մասնավորապես, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի այն հայտարարությանը, թե վերջին յոթ տարիների ընթացքում մենք ստեղծել ենք "երկու ատոմակայան", ինչը ուրախության առիթ է, քանի որ "մենք ի վիճակի ենք ամբողջությամբ բավարարել ներքին պահանջները բացառապես սեփական ուժերով

արտադրվող էլեկտրաէներգիայի հաշվին", փորձագետը նշել է, որ արևային էներգետիկան, որը Հայաստանում բավականին ինտենսիվ է զարգացել, ունի ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական կողմեր:

 

Մասնավորապես, կուտակային համակարգերի բացակայության պատճառով այն արդեն իսկ դժվարություններ է ստեղծում երկրի ողջ էներգահամակարգի համար։ ԱՄՆ-ի հետ հուշագրի շրջանակներում Հայաստանը մտադիր է աշխատել նաև այդ ուղղությամբ, հիշեցնում է նա ։ Սակայն կուտակային կայանները, ինչպես հասկանում են ամերիկացիները, այնքան էլ ընդունելի չեն հայկական կողմի համար։

 

"Մենք պետք է կառուցենք հիդրոկուտակիչ կայաններ, այսինքն՝ ՀԷԿ - երի հիման վրա կառուցված կայաններ", - պարզաբանում է Ավետիսյանը։

 

Դրա հետ մեկտեղ, ընդգծում է փորձագետը, պետք է իմանալ, որ աշխարհում ոչ մի տեղ "արևը" չի կարող կայուն զարգացում ապահովել, ինչպես դա կարող են անել ՀԷԿ-երը, ԱԷԿ-ները և ՋԷԿ-երը: Վերջիններիս շարքում անվիճելի առաջատարը ատոմակայանն է, քանի որ ատոմային էներգետիկան այլընտրանք չունի։ Այսինքն՝ «Արևը» չի կարող փոխարինել «ատոմին», այն կարող է միայն աջակցել նրան։ Այս համատեքստում փորձագետը հիշեցնում է, որ ավանդական ԱԷԿ-ների կողմից էլեկտրաէներգիայի արտադրության ծավալը գրեթե նույնական է դրանց սահմանված հզորությանը, ինչը չի կարելի ասել հելիոկայանների մասին, որոնցում էներգիայի արտադրությունը շատ անկայուն է: Հենց այդ տրամաբանության շրջանակներում էլ Հայաստանն ինքը պետք է կողմնորոշվի, թե իրեն ինչ է պետք ։

 

Խոսքից անցնել գործի

 

Արթուր Ավետիսյանը համոզված է, որ ապագա ատոմակայանի մոդելի ընտրության շուրջ բոլոր մտորումները խոսակցություններից այն կողմ չեն գնա, քանի դեռ չկա ռազմավարական զարգացման տեսլական:

 

«Մեր շուկան փոքր է, բայց դրա հետ մեկտեղ մատակարարման պակաս չկա ։ Մենք պետք է կողմնորոշվենք, թե ինչի կարիքն ունենք, այլ ոչ թե լսենք, թե ինչ են ասում Մոսկվայում կամ Վաշինգտոնում, քանի որ ատոմային էներգետիկայի զարգացումը երկրի ազգային անվտանգության կարևորագույն տարրն է։ Հետևաբար, Հայաստանը չի կարող մեկ օր անգամ ապրել առանց ատոմային էներգետիկայի։ Բացի այդ, դրա առկայությունը երաշխավորում է երկրի տնտեսության կայուն աճը», - նշում է նա։

 

Այսինքն՝ Հայաստանը պետք է համալիր վերլուծություն անցկացնի, էներգետիկներին ներածական նյութեր տրամադրի, օրինակ, թե ինչպիսին կլինի ՀՀ տնտեսությունը մինչև 2050 թվականը, և ինչ ծավալի էլեկտրաէներգիա կսպառի։ Եվ այդ ժամանակ էներգետիկները "որոշում կայացնողներին" կասեն, թե ինչ միջուկային հզորությունների կարիք ունի հանրապետությունը։

 

Այսօր, եթե խոսենք թվերի լեզվով, փորձագետի կարծիքով, Հայաստանին անհրաժեշտ է առնվազն 600 ՄՎտ հզորությամբ նոր մոդուլային կայան։ «ԱԷԿ-ի գործող էներգաբլոկի սահմանված հզորությունը կազմում է մոտավորապես 450-480 ՄՎտ: Դա երկրի էներգետիկ հաշվեկշռի մոտ 25-30 տոկոսն է ։ Հաշվի առնելով բնականոն զարգացումը, եթե չխոսենք թռիչքաձև աճի, այլ առկա իրավիճակի պահպանման մասին, ապա հանրապետությանը անհրաժեշտ է առնվազն 600 ՄՎտ հզորությամբ ատոմակայան։ Իսկ եթե Հայաստանը ժամանակին համաքայլ է գնում ՝ արհեստական բանականության զարգացման, ավելի

էներգատար տնտեսության կառուցման ճանապարհով և այլն, ապա դա նշանակում է, որ մեզ պետք են լինելու գեներացիայի մեծ ծավալներ՝ մոտ 1200 ՄՎտ, իսկ շատ լավատեսական սցենարի դեպքում՝ ընդհուպ մինչև 2000-2200 ՄՎտ", - պարզաբանում է նա։

 

Չքաղաքականացնել, որպեսզի հասցնենք

 

Էներգետիկ անվտանգության փորձագետը նշում է, որ հասկանում է այդ հարցի քաղաքականացվածության մակարդակը։ Սակայն, շարունակում է նա, փորձագետներն իրավունք չունեն տրվելու այդ տրամադրություններին։ Նրանց խնդիրն է ապահովել Հայաստանի անխափան աճը՝ էներգետիկ առումով։

 

«Իմ դիրքորոշումն այն է, որ ՀՀ-ն շատ ժամանակ չունի, և վաղուց ժամանակն էր, որ նա կողմնորոշվեր։ Ինձ համար, որպես մասնագետի, ՓՄՌ-ի տարբերակը, լինի դա ռուսական, չինական, ամերիկյան կամ ֆրանսիական, անընդունելի է: Նախ, քանի որ կա անորոշության տարր, երկրորդ, կարծում եմ, որ Հայաստանը ռիսկի է դիմում՝ չտեղավորվել ժամկետում։ Ի վերջո, հարցը միայն որոշում կայացնելը չէ ։ Ժամանակ կպահանջվի նաև դեռևս չփորձարկված տեխնոլոգիաների իրականացման համար", - նշում է Ավետիսյանը։

 

Եթե Հայաստանն ուսումնասիրելու և որոշում կայացնելու համար ունենար 10 կամ, նույնիսկ, 20 տարի, ապա, գուցե, մենք կարողանայինք դադար վերցնել, հետ նայել, բայց մենք այդ ժամանակը չունենք, մենք պետք է մեկ օր առաջ որոշում կայացնեինք։ Այս պահին, հաշվի առնելով մեր հնարավորությունները և, ամենակարևորը, առկա տեղեկատվությունը, Հայաստանի համար առավել նախընտրելի են երկու տարբերակներ։ Առաջին տարբերակը ամերիկյան Westinghouse - ի (ԱՄՆ-ի առաջատար էլեկտրատեխնիկական ընկերություններից մեկը) տարբերակն է՝ 300 ՄՎտ հզորությամբ երկու ատոմակայանի կառուցում։ Երկրորդ տարբերակը ռուսական կողմի առաջարկած ԱԷԿ-ի նախագիծն է ՝ 1200 Մվտ հզորությամբ, բայց՝ պայմանով, որ Իրանի հետ պայմանագիր լինի էլեկտրաէներգիայի երկարաժամկետ մատակարարման շուրջ, որպեսզի մենք կարողանանք դառնալ ԻԻՀ էլեկտրաէներգիայի երաշխավորված մատակարար, ինչը կապահովի տվյալ ատոմակայանի անվտանգ արդյունավետ շահագործումը:

 

Առաջին տարբերակն ավելի թանկ կարժենա, քանի որ ամերիկյան տեխնոլոգիաներն ավելի թանկ են նստում։ Սակայն, հնարավոր է, ԱՄՆ-ն պատրաստ լինի ավելի բարենպաստ պայմաններ առաջարկել, ինչը կծոծկի "թանկությունը"։

 

"Երկու դեպքում էլ, թեև մեծ դժվարությամբ, բայց, կարծում եմ, կտեղավորվենք ժամկետում", - ամփոփում է Արթուր Ավետիսյանը: