Շրջաբերական մոտեցումը՝ որպես տնտեսական դիմացկունության գործոն հանքարդյունաբերությունում

Արմինֆո.Շրջաբերականությունն ավելի կարևոր է Հայաստանի համար, քան՝ Արևմուտքի համար, որտեղ այն հաճախ դիտարկվում է էկոլոգիական պրիզմայով։ Նման կարծիք է հայտնել Ամերիա կառավարչական խորհրդատվական ծառայության ղեկավար Տիգրան Ջրբաշյանը՝ Mining Armenia Forum-ի շրջանակում "Չափազանց կարևոր մետաղների դերը Հայաստանի տնտեսական և ռազմավարական դիմացկունության համար" թեմայով պանելային քննարկման ժամանակ:

Ընդ որում, նա նշել է, որ Էկոնոմիկայի նախարարությունում ըմբռնման պակաս կա առ այն, որ արեւմտյան երկրներում շրջաբերական տնտեսության նկատմամբ մոտեցումը տարբերվում է մոտեցումներից, որոնք արդիական են Հայաստանի նման երկրների համար:

Այն պայմաններում, երբ Հայաստանը դեպի ծով ելք չունի, հումքի զգալի մասը ներմուծում է, Ջրբաշյանի կարծիքով, պետք է կառուցել կայուն մոդել, որտեղ ռեսուրսներն օգտագործվում են առավելագույնս արդյունավետ՝ խթանելով տնտեսական տոկունությունը և նվազեցնելով կախվածությունը բնական ռեսուրսների արդյունահանումից: Այդ առնչությամբ նա նշել է, որ Հայաստանի տնտեսությունը հենվում է արդյունահանման եւ գյուղատնտեսության վրա ։ Ընդ որում, Ամերիա կառավարչական խորհրդատվության ղեկավարը, նշելով, որ շրջաբերականությունը սերտորեն կապված է նորարարական և տեխնոլոգիական առաջընթացի հետ, ընդգծել է, որ վերջինս նպաստում է արտադրական ցիկլի տարբեր մակարդակներում աշխատատեղերի ստեղծմանը և պահպանմանը:

Ջրբաշյանը հորդորել է գնալ շրջաբերական, անկախ և դիմացկուն տնտեսության ճանապարհով, որտեղ հանքարդյունաբերության ճյուղը դառնում է կարևոր շարժիչ ուժ: "Շրջաբերական մոտեցումը իրական հնարավորություններ է ընձեռում, մի կողմից, բարձրացնելով արտադրողականությունը, մյուս կողմից ՝ արդյունավետությունը", - ընդգծել է նա:

Միեւնույն ժամանակ, տնտեսագետի ասելով, 5-10 տարվա հորիզոնում Հայաստանը կարող է իր մասին հայտարարել մոլիբդենի համաշխարհային շուկայում: Այդ առումով նա ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ Հայաստանն աշխարհում 6-րդ տեղն է զբաղեցնում մոլիբդենի արտադրությամբ։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ տվյալ մետաղն ունի ավելի երկարաժամկետ արտադրական շղթա, տնտեսագետի խոսքով, դրա կարևորությունը կբարձրանա։

Միաժամանակ, Ջրբաշյանը նշել է հազվագյուտ մետաղների, ցինկի մասով ուսումնասիրությունների բացակայությունը։ "Դեռ չգիտենք՝ ինչ ունենք, ինչ չունենք ։ Բայց կարելի է դրանով զբաղվել", - նկատել է նա։

Փորձագետը հայտարարել է, որ, ավանդաբար, Հայաստանի համատեքստում շեշտը դրվում է պղնձի և ոսկու վրա, սակայն, ըստ նրա, չի խանգարի այլ մոտեցումներին ևս անդրադառնալ:

Նշենք, որ ըստ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի տվյալների, հունվար-օգոստոսին մոլիբդենի արտադրությունը նվազել է 13% - ով' կազմելով 9.9 հազար տոննա; պղնձինը' 8.1% - ով' մինչև 185.6 հազար տոննա: Մինչդեռ, ցինկի արտադրությունը հաշվետու ժամանակահատվածում, ընդհակառակը, աճել է 6,7% - ով ՝ կազմելով 7,5 հազար տոննա։

ՀՀ մաքսային ծառայության տվյալների համաձայն՝ 2024 թվականին Հայաստանը 20,4 տոկոսով ավելացրել է պղնձի հանքաքարի արտահանման ծավալը ՝ մինչև 341,5 հազար տոննա (2023 թվականի 20,4 տոկոս անկման դիմաց)։ Ընդ որում, պղնձի հանքաքարի մաքսային արժեքն աճել է 15,5% - ով ՝ կազմելով 558,3 մլն դոլար։

Պղնձի հանքաքարը, հիմնականում, արտահանվել է Չինաստան (76,6%), Բուլղարիա (13,3%), Սերբիա (2,8%), Շվեյցարիա (2,6%), ՌԴ (2,4%) Իրան (2,2%): Բոլորովին փոքր առաքումներ են արտահանվել Նիդերլանդներ, Միացյալ Թագավորություն և Ավստրալիա:

Աճել են նաև ցինկի խտանյութի արտահանման մատակարարումները՝ 29,6% - ով (2023թ.23,8% անկման դիմաց) ՝ կազմելով 11,6 հազար տոննա։ Ընդ որում, մաքսային արժեքն աճել է 42% - ով՝ մինչև 17.6 մլն դոլար։ Ոողջ ծավալը, ինչպես և մեկ տարի առաջ, բաժին է ընկել Բելգիային։

Հաշվետու տարում մոլիբդենի խտանյութի արտահանումն աճել է 2,5%-ով (2023թ. - ի 8,2% աճի դիմաց) ՝ կազմելով 11,4 հազար տոննա, մաքսային արժեքի 4,1% անկման դեպքում ՝ մինչև 220,6 մլն դոլար: Հայաստանից մոլիբդենի խտանյութը մատակարարվել է Բելգիայի (41,6%), Չինաստանի (17,9%), Ռուսաստանի (13,2%), Հոնկոնգի (7,7%), Կորեայի Հանրապետության (6,3%), Թաիլանդի (5,3%), Նիդերլանդների (4,9%), ինչպես նաև Սլովենիայի, Ավստրիայի, Հնդկաստանի, Ավստրալիայի, Միացյալ Թագավորության շուկաներ։

Վիճակագրության համաձայն՝ 2025 թվականի հունվար-հուլիս ամիսներին Հայաստանի հանքարդյունաբերության և բաց հանքերի արտադրության ծավալները տարեկան կտրվածքով կրճատվել են 0,8% - ով ՝ կազմելով 312 մլրդ դրամ։ Մետաղական հանքաքարերի արդյունահանումը արձանագրել է 1,9% անկում՝ մինչեւ 289 մլրդ դրամ